Buty Jensa Stoltenberga okazują się duże do wypełnienia.
Gdy przywódcy zbierają się w Wilnie na szczycie NATO w tym tygodniu, jedną rzeczą, która nie będzie na porządku dziennym, jest mianowanie nowego szefa, który zastąpi Stoltenberga pod koniec roku.
To dlatego, że termin Norwega był rozszerzony o kolejny rok po raz drugi, mimo że wcześniej zapowiadał ustąpienie ze stanowiska, podkreślając, jak trudno jest mianować nowego sekretarza generalnego.
Kolejny szef NATO zostanie prawdopodobnie mianowany w 2024 r., kiedy wybory europejskie spowodują przetasowanie na najwyższych stanowiskach w UE.
Może to dodatkowo skomplikować polityczną równowagę polegającą na wyznaczeniu następcy.
Mówi się, że wielu europejskich przywódców ubiega się o tę rolę, w tym przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen. Jednak sprzeczne interesy polityczne i osobiste preferencje oznaczają, że wybór kolejnego szefa NATO będzie sprawdzianem zdolności sojuszu do kompromisu.
Decyzja polityczna
Rola szefa NATO jest powoływana w drodze nieformalnych dyskusji dyplomatycznych między państwami członkowskimi i historycznie sprawowana była przez Europejczyka. Szef wojska, Naczelny Dowódca Sił Sojuszniczych w Europie, zawsze był Amerykaninem.
Ponieważ wojna na europejskiej ziemi trwa, rola ta niesie ze sobą znaczną odpowiedzialność i wagę polityczną.
„Poszukiwanie nowego sekretarza generalnego nie jest procesem konkurencyjnym, jest procesem politycznym” – mówi Bruno Lété, starszy pracownik German Marshall Fund.
„Trzeba wziąć pod uwagę cały wachlarz interesów państw członkowskich. A państwa członkowskie walczą ze sobą w korytarzach dyplomatycznych, aby uzyskać preferencje kandydatów na pierwszej scenie”.
“Jego [Stoltenberg’s] przedłużony mandat prawdopodobnie mówi nam, że NATO nie było wewnętrznie zjednoczone co do tego, kto mógłby zostać kolejnym sekretarzem generalnym. I ten brak jedności jest powodem do zmartwień” – dodał.
Podobno prezydent Francji Emmanuel Macron niechętnie przyjmuje kandydata spoza UE. Będzie polegał na nowym szefie NATO, jeśli chodzi o realizację jego wizji ‘autonomię strategiczną‘, UE, która jest mniej zależna od USA w kwestii bezpieczeństwa militarnego.
Zrównoważenie interesów transatlantyckich będzie miało kluczowe znaczenie.
Pieczęć aprobaty Waszyngtonu
Chociaż rola jest ustalana w drodze konsensusu, kluczowa jest zgoda Waszyngtonu. Każdy kandydat musi być zatwierdzony przez prezydenta USA.
Dyskutowana przez premiera Rishi Sunaka kandydatura brytyjskiego sekretarza obrony Bena Wallace’a została podobno zablokowana przez prezydenta Bidena po tym, jak Wielka Brytania ogłosiła plany szkolenia ukraińskich pilotów na amerykańskich odrzutowcach F-16 bez konsultacji z USA.
Wallace był także wcześniej żołnierzem w Irlandii Północnej podczas Kłopotów, kwestii bliskiej sercu Joe Bidena, biorąc pod uwagę jego irlandzkie pochodzenie.
Ostatnie doniesienia sugerują, że Biden faworyzuje przewodniczącą Komisji Europejskiej Ursulę von der Leyen. Była minister obrony Niemiec wniosłaby odpowiednie doświadczenie i osiągnięcia w zapewnianiu jednomyślnego poparcia dla Ukrainy.
Wybory europejskie w 2024 r. odbędą się na kilka miesięcy przed końcem kadencji Stoltenberga. Jeśli von der Leyen zdecyduje się nie kandydować na najwyższe stanowisko w Komisji lub nie uzyska poparcia większości w Parlamencie Europejskim, może pojawić się jako naturalna następczyni.
Ale według Lété niektóre państwa członkowskie NATO wyraziły zdecydowany sprzeciw wobec von der Leyen ze względu na jej poprzednią pracę jako minister obrony.
Rozbicie szklanego sufitu
Von der Leyen zaznaczyłaby również dodatkowe pole dla państw członkowskich wzywających sojusz do wskazania następcy płci żeńskiej.
Innym liderkom, które miały zastąpić Stoltenberga, najwyraźniej nie udało się przekonać przywódców. W czerwcu duńska premier Mette Frederiksen została przesłuchana podczas czegoś, co wyglądało na rozmowę kwalifikacyjną Bidena i szefa CIA podczas wycieczka do Waszyngtonu.
Dania jest postrzegana jako zdecydowany orędownik wsparcia NATO dla Ukrainy bez politycznego bagażu państw leżących na wschodniej flance. Ale kraj budżet wojskowyna poziomie 1,38% PKB, jest znacznie poniżej progu NATO wynoszącego 2%.
Według pogłosek pretendentami są także premier Litwy Ingrida Šimonytė i premier Estonii Kaja Kallas.
Ale przywódca z państwa wschodniego może zaryzykować zaostrzenie napięć z Rosją. Kallas jest zdeklarowanym krytykiem Kremla, który wielokrotnie naciskał na Brukselę, by nałożyła na Rosję ostrzejsze sankcje. Ze względu na jastrzębie stanowisko rządu Šimonytė wobec Pekinu nominacja Litwy mogłaby dodatkowo narazić stosunki Chiny-NATO.
Spokojny, chłodny, konsekwentny
Stoltenberg stawia wysoko poprzeczkę, jeśli chodzi o opanowanie przywództwa w czasach kryzysu.
Były wysłannik klimatyczny ONZ i premier Norwegii, jest doświadczonym dyplomatą i doświadczonym mediatorem. W młodości był także działaczem antywojennym i przyznał się do rzucania kamieniami w ambasadę USA w proteście przeciwko wojnie w Wietnamie w latach 70.
Udało mu się utrzymać jedność Sojuszu podczas jednego z największych zagrożeń bezpieczeństwa w jego historii, pomimo rozbieżnych poglądów co do zakresu wsparcia Sojuszu dla Ukrainy.
„NATO bardzo potrzebuje jego doświadczenia” – powiedział Lété.
Przed inwazją na Ukrainę z powodzeniem radził sobie także z rebelią w ramach swojego sojuszu, od gróźb wycofania się Donalda Trumpa po Macrona oskarżający sojusz „śmierci mózgowej”.
Musi teraz ostrożnie nawigować opór w ramach swojego sojuszu, aby zapewnić ratyfikację przystąpienia Szwecji.
Choć na wileńskim szczycie nie odbędą się żadne dyskusje na temat potencjalnego następcy, przywódcy z pewnością będą szukać kandydata, który w czasie wojny podtrzyma jedność sojuszu.
Zapytany w lutym, jakiej rady udzieliłby swojemu następcy, Stoltenberg odpowiedział: „Aby utrzymać razem Europę i Amerykę Północną”.
