Włochy jako pierwsze uchwaliły ustawę zezwalającą na realokację gruntów na cele społeczne. Od tego czasu kilka innych krajów poszło w ich ślady.
La Poesia wygląda jak normalna włoska trattoria. Rustykalne ceglane ściany zdobią butelki sycylijskiego czerwonego wina, stoły zastawione są oliwą z Apulii, a klasyki dla smakoszy, takie jak makaron all’amatriciana podawane są w ceramice wyprodukowanej na Wybrzeżu Amalfitańskim.
Ale chociaż potrawy w tej paryskiej restauracji smakują tak, jak można się spodziewać, składniki użyte do ich przygotowania mają niezwykłe pochodzenie: większość produktów wyrosła na ziemiach we Włoszech przejętych od mafii.
„Chcemy, żeby to była coś więcej niż restauracja” — mówi Baptiste Gaud, kierownik La Poesia, która od momentu otwarcia w listopadzie 2022 r. gościła także koncerty muzyczne, pokazy filmowe i rozmowy polityczne. „To gastronomiczna, etyczna i kulturalna miejsce.”
La Poesia, która zaopatruje się w żywność i napoje we włoską organizację non-profit Libera Terra (Wolna Ziemia), jest częścią rozwijającego się w całej Europie ruchu mającego na celu odzyskanie i ponowne wykorzystanie ziemi i dóbr posiadanych niegdyś przez zorganizowane grupy przestępcze.
Podczas gdy rządy na całym świecie od dawna uchwalają politykę zezwalającą na konfiskatę mienia przestępczego, państwo może sprzedawać tylko dobra ruchome, takie jak samochody i biżuteria, podczas gdy ziemia, trudna do prawnego przeniesienia, często pozostaje niewykorzystana.
Ale w 1996 roku we Włoszech uchwalił pionierską ustawę zezwolić na realokację gruntów na cele społeczne.
„Rządy koncentrowały się na sprzedaży skonfiskowanych towarów”, mówi Tatiana Giannone, specjalistka ds. „Ale coraz częściej pojawia się ruch w celu ponownego wykorzystania gruntów i nieruchomości oraz wykorzystania ich dla dobra publicznego. Włochy były naprawdę pionierem w tym zakresie”.
Ośrodek leczenia uzależnień, szkoła żeglarska…
Według do raportu opublikowanego w marcu przez LiberęDo tej pory skonfiskowano ponad 19 000 nieruchomości grupom takim jak sycylijska mafia, kalabryjska ‘Ndrangheta i neapolitańska Camorra, a 991 organizacji non-profit prowadzi projekty ponownego wykorzystania społecznego w całym kraju. W Castel Volturno, niedaleko Neapolu, spółdzielnia robi mozzarellę; w Genui organizacja non-profit prowadzi warsztat naprawy rowerów, aw Rzymie istnieje między innymi klub muzyczny z muzyką jazzową.
Jednak w coraz większym stopniu inne kraje europejskie zaczęły wdrażać społeczne ponowne wykorzystanie skonfiskowanego mienia. Aż 19 krajów ma do pewnego stopnia, w tym Hiszpanię, Belgię, Bułgarię, Rumunię i Holandię do raportu CHANCE, europejska sieć społeczeństwa obywatelskiego. „Społeczne i publiczne ponowne wykorzystanie skonfiskowanego mienia jest jedną z najważniejszych innowacji politycznych i społecznych ostatnich lat” – czytamy w podsumowaniu.
W pobliżu Alicante w Hiszpanii willa skonfiskowana handlarzowi narkotyków stała się ośrodkiem leczenia uzależnień. W holenderskim mieście Rotterdam łódź, na której kiedyś przewozono narkotyki, jest obecnie szkołą żeglarską. We Francji mieszkanie w Paryżu przejęte przez niesławnego hazardzistę jest obecnie zarządzane przez organizację charytatywną dla ofiar handlu ludźmi. Z kolei w Rumunii cztery nieruchomości zapewniają tymczasowe schronienie osobom wymagającym szczególnej troski.
Na poziomie europejskim prace rozpoczęto w 2013 r., kiedy Parlament Europejski wezwał wzywa państwa członkowskie do rozważenia „modeli konfiskaty” mienia pochodzącego z działalności przestępczej i zachęca do „wykorzystywania mienia pochodzącego z przestępstwa do celów społecznych”. Następnie w maju 2022 r. Komisja Europejska przedstawiła m.in wniosek dotyczący nowej dyrektywy zobowiązując państwa członkowskie do „rozważenia wykorzystania skonfiskowanego mienia do celów publicznych lub społecznych”.
Zwolennicy argumentują, że społeczne ponowne wykorzystanie skonfiskowanych towarów nie tylko wykorzystuje grunty, które w przeciwnym razie byłyby nieużywane, ale skutecznie angażuje społeczności w walkę z przestępczością zorganizowaną, dzięki czemu wysiłki antymafijne są bardziej odporne w dłuższej perspektywie.
„Ponowne wykorzystanie społeczne stawia obywateli w centrum walki z przestępczością”, mówi Fabrice Rizzoli, prezes Crim’HALT, francuskiej organizacji non-profit zajmującej się walką z mafią, która odegrała kluczową rolę w uchwaleniu przez francuski rząd w 2021 r. prawa dotyczącego ponownego wykorzystania w celach społecznych. „Wcześniej tylko państwo miało prawo. Ale to zmienia naszą mentalność. To zależy od nas, obywateli”.
„Jeszcze tak daleko”
Jednak postęp jest powolny. Według Europolu, agencji UE ds. współpracy organów ścigania**,** jest ich więcej niż 5000 zorganizowanych grup przestępczych działających w całym bloku. Ich nielegalna działalność generuje szacuje się na 110 miliardów euro rocznie. Jednak okazało się, że w 2021 r. tylko około 2% tych dochodów jest zamrożonych, a 1,1% jest konfiskowanych.
„Sprawy potoczyły się fantastycznie” — mówi Anna Sergi, ekspertka w działaniach antymafijnych w Europie i profesor kryminologii na Uniwersytecie w Essex. „Ale do tego jeszcze daleko. Ponowne wykorzystanie zasobu może zająć lata. Potrzebujemy agencji, które zostaną utworzone, aby prowadzić i ułatwiać ten proces”.
Częścią problemu był coraz bardziej transgraniczny charakter przestępczości zorganizowanej w Europie, co utrudnia władzom ściganie. Około 7 na 10 organizacji przestępczych w Europie działa w wielu państwach. Ale postęp na tym froncie został poczyniony w 2020 r., kiedy ustawodawstwo Komisji Europejskiej weszła w życie, umożliwiając krajom UE wzajemne uznawanie nakazów konfiskaty.
„To był sukces”, dodaje Sergi. „W UE mamy przestępczość bez granic. Przychodzi razem z terytorium. Potrzebujemy więc w pełni europejskiego modelu dochodzeniowego”.
Ale na razie projekty takie jak La Poesia pomagają, jeden widelec spaghetti na raz, odebrać władzę grupom przestępczym w całej Europie i oddać ją z powrotem w ręce ludzi.
„Reakcja była bardzo pozytywna” — mówi Gaud. „Nasi klienci uwielbiają ten pomysł, gdy wyjaśniamy naszą historię i są ciekawi, aby dowiedzieć się więcej”.
