Wzorzec męskości. Jak rola ojca w życiu dziecka wpływa na jego seksualność?

Każdy okres rozwojowy dziecka ma swoją specyfikę, a co za tym idzie – wiąże się z odmiennymi potrzebami. Okres dorastania to przejście z dzieciństwa do dorosłości. W ciągu kilku lat w życiu dziecka zachodzi wiele intensywnych przemian, które dotykają każdego obszaru istnienia młodego człowieka: fizyczności, seksualności, emocjonalności, funkcjonowania poznawczego oraz relacji społecznych. Kształtują się wtedy także tożsamość i system wartości, stanowiące podstawę jego życiowych wyborów.

Właśnie ze względu na tak intensywne przemiany ojciec może okazać się znaczącym wsparciem dla wychodzącej z dzieciństwa osoby. Aby jednak nim się stał, przede wszystkim powinien zadbać o zdobycie choć podstawowej wiedzy na temat specyfiki tego burzliwego etapu życia dziecka. Musi bowiem rozumieć doświadczenia oraz zachowania nastolatka i adekwatnie odpowiadać na jego potrzeby.

Ponieważ w naszej kulturze wciąż silne są stereotypowe przekonania, wedle których ojciec często jawi się jako ten „mniej ważny rodzic”, warto zaznaczyć, że nauka (choćby przywołane tu opracowanie badaczy z University of Guelph) przeczy takim poglądom. Dla dorastającego syna lub dorastającej córki ojciec pełni co najmniej kilka ważnych funkcji.

Po pierwsze, jest dla swoich dzieci ważną figurą rozwojową, swoistym punktem odniesienia. Dotyczy to m.in. sposobu rozumienia męskości, ról i zadań mężczyzny w rodzinie oraz społeczeństwie. Wskazuje na to choćby badanie prof. Iwony Przybył z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Wynika z niego, że dla przeważającej większości kobiet i mężczyzn obserwacja własnych rodziców oraz rozmowy z nimi to kluczowe źródło wiedzy o rolach rodzinnych i małżeńskich. Wielu mężczyzn w dorosłym już życiu odwołuje się do doświadczeń z własnym tatą w kontekście odkrywania tego, jakimi ojcami chcą lub nie chcą być.

Dorastający chłopak buduje swoją męskość i wyobrażenia na temat siebie w różnych rolach (np. pracownika, partnera, ojca) w przyszłości, w dużej mierze bazując właśnie na tym, co zaobserwował u swojego taty. Może to dokonywać się poprzez przejęcie tych zaobserwowanych wzorców lub ich kontestację. Z kolei dla dorastającej dziewczyny zachowania i przekonania jej taty mogą stanowić istotny czynnik wpływający na jej rozumienie męskości i samych mężczyzn. Może to także rzutować na oczekiwania wobec przyszłego partnera – zarówno w kontekście budowania związku, jak i wspólnego realizowania roli rodzica.

Ojcowie powinni więc zastanowić się, jakie wzorce chcą w tej kwestii przekazywać swoim dzieciom i co mogą one wyczytać z ich zachowań na temat bycia mężczyzną, partnerem czy ojcem. Istotna jest też gotowość ze strony taty do rozmowy na ten temat i uzasadnienia swoich wyborów.

Ojcowie mogą być również ważnym źródłem wsparcia emocjonalnego dla dorastających dzieci (choć sprawy bliskości emocjonalnej i komunikacji stereotypowo częściej uznawane są za domenę mam). Bliska relacja z tatą daje poczucie bezpieczeństwa, stabilności i spokoju, co jest niebagatelne dla prawidłowego rozwoju nastolatka.

Dowodzi tego wiele badań, m.in. badanie międzynarodowego zespołu (z dziewięciu krajów, m.in. USA, Chin, Włoch, Kenii, Jordanii) działającego pod kierownictwem dr Diane L. Putnick. Wykazało ono, że poczucie bycia akceptowanym i kochanym przez tatę przekłada się na mniejsze natężenie różnych problemów emocjonalnych i behawioralnych u nastoletnich chłopców i dziewcząt, ich lepsze radzenie sobie w szkole oraz wyższy poziom kompetencji społecznych.

Z kolei dr Tami Videon z Rutgers University, bazując na danych zebranych od niemal 6,5 tys. nastolatków, udowodniła, że jakość relacji z ojcem jest predyktorem wyższego dobrostanu oraz mniejszej liczby problemów psychicznych u nastolatków. Co więcej, wykazała także, że ważna jest praca nad tą relacją, gdyż pozytywna zmiana w tejże przekładała się na poprawę dobrostanu i zdrowia psychicznego młodych ludzi. Zatem nawet jeśli wcześniej relacja rodzica z dzieckiem nie była zbyt dobra, i tak warto nad nią popracować.

W jaki sposób ojciec może zadbać o relację z nastoletnim dzieckiem i wesprzeć jego rozwój? Odpowiedzi dostarczają kolejne wyniki badań. Na przykład dr Chun Bun Lam z Pennsylvania State University w swoim badaniu opublikowanym w prestiżowym czasopiśmie „Child Development” pokazała, że dla rozwoju poczucia własnej wartości u nastolatków kluczowy jest czas jeden na jeden z każdym z rodziców, także z tatą. Natomiast wspólne aktywności społeczne (np. wyjścia i wyjazdy czy też spotkania z rodziną albo innymi osobami) w towarzystwie taty sprzyjają rozwojowi kompetencji społecznych młodzieży.

Spójne z tymi ustaleniami są doniesienia dr. Jeffreya Cookstona i dr Andrei Finlay z San Francisco State University, którzy przebadali prawie 2,5 tys. nastolatków i wykazali, że bliskość emocjonalna z tatą, wspólne aktywności z nim oraz rozmowy na ważne dla dziecka tematy zmniejszają ryzyko wystąpienia u niego silnych symptomów depresyjnych oraz konfliktów z prawem. Szczególnie, co warto podkreślić, istotną rolę odgrywają tu rozmowy z dorastającym dzieckiem. Stanowią one doskonałą okazję do poznania jego doświadczeń i potrzeb.

Niestety, jak pokazała w innym badaniu prof. Inge Seiffge-Krenke z University of Mainz, bardzo często świadomość ojców dotycząca tego, z czym mierzą się ich dorastające dzieci (zwłaszcza synowie), jest bardzo niska. Ojcowie nie wiedzą, co dzieje się w życiu ich nastoletniego dziecka, czym ono żyje, co jest dla niego ważne, czy też z jakimi problemami się mierzy. Tymczasem z badania prof. Jennifer Lansford z Duke University wynika, że dorastający chłopcy, którzy mają poczucie, że ich ojcowie dobrze wiedzą, co się w ich życiu dzieje, mają mniej problemów eksternalizacyjnych (czyli dotyczących np. agresji, konfliktów z innymi, problemów szkolnych itp.).

Jak zatem widać, dla nastolatków ogromnie ważna jest emocjonalna dostępność ze strony ojca, jego gotowość do rozmowy na istotne dla dziecka tematy, nieoceniające zainteresowanie oraz poczucie bycia kochanym i akceptowanym. Dotyczy to także sytuacji, w której rodzice się rozstali i tata nie mieszka na co dzień z dzieckiem.

Mając na względzie zmiany, jakie w okresie dorastania zachodzą w fizyczności i seksualności chłopców i dziewcząt, także w tym obszarze ojcowie mogą istotnie wesprzeć swoje dzieci. Jak wskazuje w cieszącej się od wielu lat popularnością i uznaniem książce „Seks twojego dziecka” prof. Maria Beisert z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, ojciec może to zrobić przez rozmowy, które uprzedzają zmiany zachodzące w ciele nastolatka. I to nie na zasadzie „jednej wielkiej rozmowy na ten temat”, ale przez stopniowe wprowadzanie poszczególnych wątków w codzienności. Wyniesiona z relacji z rodzicami świadomość dotycząca tego, czym jest dorastanie i co dzieje się w tym okresie z ciałem dorastającej młodej osoby, w ogromnym stopniu wpływa na sposób przeżywania przez nią tych zmian. Ojcowskie zaangażowanie w tym obszarze nie musi dotyczyć tylko wspierania dorastającego syna – także dziewczęta mogą z tego skorzystać, o ile w relacji z tatą fizyczność nie jest tematem tabu.

Pytanie, co z nastolatkami, które z różnych powodów wychowują się bez ojca? Ich „wyjściowa” sytuacja może być trudniejsza niż tych, którzy ojców mają. Niemniej, jak wskazują liczni psychologowie (np. Ross Vasta w swoim podręczniku do psychologii rozwojowej, który od lat wykorzystywany jest w kształceniu studentów), w takich sytuacjach pomocna może być dla młodego człowieka relacja z innym wspierającym i dostępnym emocjonalnie mężczyzną (np. wujkiem, dziadkiem, nauczycielem albo trenerem). Należy jednak podkreślić, że w świetle aktualnej wiedzy naukowej obecność innego mężczyzny nie niweluje w całości negatywnych skutków braku ojca w życiu dorastającego dziecka. Nastolatkowie będący w takiej sytuacji mogą potrzebować także innych form wsparcia.

Reasumując – ojcowie mają do odegrania ważną rolę w życiu dorastających dzieci. Dzieci te potrzebują przede wszystkim ich obecności, bliskości emocjonalnej, zainteresowania i poczucia akceptacji oraz wsparcia w swoich życiowych poszukiwaniach. Świadomie przeżywając własną męskość, związek i ojcostwo, mężczyźni-rodzice mogą być dla nich punktem odniesienia oraz wzorem, z którego będą one czerpać w przyszłości.