Prawicowcy czy lewicowcy? Badanie pokazuje, że część z nas jest bardziej podatna na teorie spiskowe

• Więcej ciekawych historii przeczytasz na stronie głównej „Newsweeka”

Do takich wniosków doszła psycholożka Julia Aspernäs z Uniwersytetu w Linköping w Szwecji, która zaobserwowała niewielkie, lecz statystycznie istotne różnice w sposobie, w jaki osoby o różnych poglądach politycznych reagują na rozmaite formy dezinformacji.

Lewica i prawica podatna na błędy

Jej badanie potwierdza, że niemal każdy — niezależnie od światopoglądu — ma tendencję do akceptowania twierdzeń politycznych zgodnych z jego własnymi przekonaniami.

Jednak mimo że lewicowcy i prawicowcy są w równym stopniu podatni na różnego rodzaju błędy w rozumowaniu, to jednak osoby identyfikujące się z prawicą są bardziej podatne na teorie spiskowe.

W swoim badaniu Aspernäs przebadała niemal 2,5 tys. dorosłych ze Szwecji oraz Wielkiej Brytanii. W serii specjalnie skonstruowanych testów uczestnicy analizowali trzy główne kategorie dezinformacji: błędy logiczne, teorie spiskowe oraz pozornie głębokie, ale w rzeczywistości puste stwierdzenia.

Podczas analizy błędów logicznych uczestnikom przedstawiano serię sylogizmów o wydźwięku politycznym — logicznych stwierdzeń wymagających dedukcji. Niektóre z tych stwierdzeń były lewicowe, inne prawicowe.

Teorie spiskowe? Prawica chętniej je rozpowszechnia

Badacze ustalili, że kiedy sylogizm odnosił się do kwestii istotnych dla światopoglądu danej osoby — niezależnie od tego, czy była to lewica, czy prawica — zawsze wykazywała ona podobny spadek logicznego rozumowania i popełniała błędy logiczne.

— Po prostu gorzej oceniamy informacje w obszarach, które mają dla nas znaczenie i wpływają na nasze postrzeganie siebie — tłumaczy Aspernäs.

W części poświęconej teoriom spiskowym uczestnicy analizowali serię stwierdzeń sugerujących, że za ważnymi wydarzeniami społecznymi kryją się tajne spiski. Wyniki pokazały, że osoby identyfikujące się z prawicą są bardziej skłonne do akceptowania teorii spiskowych niż osoby o poglądach lewicowych. Choć korelacja była słaba, uznano ją za statystycznie istotną. Badanie wykazało również, że osoby z prawej strony sceny politycznej chętniej rozpowszechniają teorie spiskowe niż osoby z lewej strony.

Następnie badacze sprawdzili podatność uczestników na tzw. pseudogłębokie bzdury — abstrakcyjne, pozornie sensowne stwierdzenia pozbawione rzeczywistej treści. W tej kategorii nie stwierdzono znaczących różnic ideologicznych — obie grupy były na nie równie podatne.

Dezinformacja? Konserwatyści skupieni na zagrożeniach

Omawiając wyniki badania, Aspernäs przedstawiła kilka hipotez, dlaczego osoby o prawicowych poglądach wydają się być bardziej podatne na teorie spiskowe.

Jej zdaniem w środowiskach prawicowych krąży nieproporcjonalnie dużo teorii spiskowych, co zwiększa ryzyko narażenia na nie i prowadzi do ich normalizacji.

Aspernäs zauważyła również, że osoby o konserwatywnych poglądach często przyjmują ostrożny, skoncentrowany na zagrożeniach światopogląd, co może sprawiać, że są bardziej otwarte na spiskowe wyjaśnienia z udziałem złowrogich sił.

Obecna po obu stronach sceny politycznej tendencja do postaw antydemokratycznych — zauważa psycholożka — może również sprzyjać otwartości na teorie spiskowe.

— Nie wiem, czy wytykanie pewnych grup, na przykład w debacie publicznej, rzeczywiście nam pomaga — zastrzega jednak Aspernäs.

Jej zdaniem konieczne są dalsze badania, aby lepiej wyjaśnić przyczyny i dowiedzieć się, czy prawicowa podatność na teorie spiskowe wynika z głębokich cech, czy prawicowe predyspozycje mają charakter fundamentalny, czy też są efektem ubocznym środowiska społecznego i cech psychologicznych.

Teorie spiskowe a kraj

W 2022 r. w czasopiśmie „Political Behavior” opublikowano badanie, które podważało pogląd, że Republikanie i konserwatyści są bardziej skłonni wierzyć w teorie spiskowe. Badacze przeanalizowali przekonania dotyczące 52 teorii spiskowych w Stanach Zjednoczonych oraz 11 na świecie.

W drugim teście badacze utrzymywali stałą treść badanych teorii spiskowych, zmieniając jedynie przynależność polityczną domniemanych „czarnych charakterów”, by sprawdzić, czy to osoby lewej, czy prawej strony częściej oskarżają przeciwników politycznych o udział w spiskach.

Wnioski wskazały, że związek między ideologią polityczną a wiarą w teorie spiskowe nie jest jednolity — zależy w dużej mierze od treści i kontekstu danej teorii. Choć konserwatyści często wydawali się bardziej skłonni do wiary w teorie spiskowe, siła i kierunek tej zależności różniły się w zależności od konkretnej teorii i kraju.

Tekst opublikowany w amerykańskim „Newsweeku”. Tytuł, lead i śródtytuły od redakcji „Newsweek Polska”.