Wolność, poezja, wyobraźnia

Największym jednak ograniczeniem jest biologiczna konieczność, czasowa ograniczoność życia, nieuchronność śmierci. Jest więc w samym wysiłku wolności coś niezwykle poruszającego i być może więcej mówiącego o naszym gatunku niż jakiekolwiek inne zachowania. Bardzo często zresztą są one niezbyt chlubne i wiele wspólnego mają z przemocą, ograniczającą albo nawet niszczącą wolność innych – nie tylko ludzi, ale też, w o wiele większym stopniu, bytów nie-ludzkich, które jakoby mieliśmy „czynić sobie poddanymi”. Wolność podąża różnymi drogami. Może, jak u starożytnych, oznaczać panowanie nad sobą, ale są pomysły dokładnie przeciwne, że miałaby być folgowaniem popędom i całkowitą ich akceptacją.

W Gdańsku Karolina Lewestam zwracała uwagę, że odczuwanie wolności może być czymś zupełnie innym niż jej rzeczywiste posiadanie – jak na przykład podczas zjazdu z oblodzonej górki, kiedy chociaż czujemy radość nieskrępowanego pędu, to jednak nie bardzo mamy na niego wpływ. Tomasz Stawiszyński odniósł się w tym kontekście do losu, który być może gdzieś jest zapisany, zaś wolność przeżywamy jako ufność w to, że stojąca za porządkiem świata wola jest dobra. Małgorzata Halber zwracała uwagę na chwile, w których możemy oderwać się od myślenia o konieczności, wchodząc w kontemplacyjny kontakt z naturą, poezją, pięknem.

W ogóle nie piszę tu o wyobraźni! A przecież bez niej wolność ani poezja nie mogą się urzeczywistnić. Niestrudzona moc twórczej inwencji stoi za wszystkim, co nowe, wnoszące do życia jakąś istotną wartość. Immanuel Kant pisał o sztuce jako wolnej grze władz poznawczych, w której właśnie wyobraźnia i intelekt bawią się ze sobą, bez współzawodnictwa, przemocy, pragnienia wygranej. Dopiero w takich warunkach możliwe staje się piękno wolne, czyli takie, którego możemy całkowicie bezinteresownie doświadczyć. Albert Einstein mówił, że w czasach kryzysu wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy. Dzieje się tak, ponieważ wiedza jest ograniczona. Zaś w naprawdę trudnych chwilach okazuje się, że potrzebujemy rozwiązań wykraczających poza to, co przewidywalne. To oczywiście wymaga wielkiej odwagi, ale w końcu prowadzi do wolności i, jak sądzę, również do poezji.

Wspaniale jest sobie o tym wszystkim od czasu do czasu przypomnieć, podjąć wysiłek wyprowadzający poza komfortowe powtarzanie i ruszyć w przestrzeń nieskrępowanych rozmyślań i wyborów. Tylko że z wolnością nierozłącznie związana jest odpowiedzialność. I nie można egzekwować jednej bez drugiej. Mogłabym dodać: „panie prezydencie”, ale wolę zostać chociaż na chwilę w tych pięknych przestworzach.