Potrzeba było 35 lat, 10 rządów i zorganizowania masowej kampanii społecznej, żeby w Irlandii zniesiono restrykcyjny zakaz aborcji. Drakońskie prawo aborcyjne spowodowało ogromne szkody, a w niektórych przypadkach kosztowało życie. 28 lutego ukaże się druga powieść irlandzkiej pisarki Megan Nolan „Zwykłe ludzkie ułomności” (Wydawnictwo Filtry) o mrocznych czasach, gdy młodociane matki rodziły wbrew sobie, a dzieci zabijały dzieci
Czas akcji powieści przypada na lata 1978 i 1990. Nieprzypadkowo. W Irlandii do 1978 r. antykoncepcja była zakazana. Od 1978 r. była dostępna na receptę lub dla małżeństw. Niepełnoletnia bohaterka przed pójściem do łóżka z chłopakiem miała niewielkie szanse na bezpieczny seks. Gdy dowiaduje się, że jest w ciąży, próbuje samodzielnie się jej pozbyć. Oficjalnie nie może dokonać aborcji. Zostałaby skazana na więzienie.
W 1983 r. w Irlandii w wyniku referendum zaostrzono prawo aborcyjne. Podtrzymano przepisy, zgodnie z którymi każda kobieta, która dokonuje aborcji, i każdy, kto pomaga jej w tej czynności, poza przypadkami określonymi w konstytucji, podlega karze.
Ciąg dalszy powieści toczy się w 1990 r., kiedy zawiązano m.in. ruch Repeal The 8th, opowiadający się za zniesieniem ósmej poprawki. W 2018 r. w wyniku referendum zdecydowano o liberalizacji prawa aborcyjnego, przerywanie ciąży stało się legalne do 12. tygodnia.
NEWSWEEK: Opowieść o niechcianej ciąży, nieudana aborcja, wstręt do nienarodzonego dziecka z tragicznymi skutkami w kolejnym pokoleniu. Kiedy pisarsko zainteresował cię ten temat?
Megan Nolan: Zajmuję się nim, odkąd pamiętam. Jako dziennikarka pisałam wiele artykułów przy okazji referendum w 2018 r. Gdy dorastałam, obserwowałam w akcji moją mamę, która współorganizowała kampanie społeczne na rzecz legalizacji prawa aborcyjnego w Irlandii.
Starałaś się wykorzystać wiedzę na temat zmian w prawie aborcyjnym w toku pisania „Zwykłych ludzkich ułomności”?
– To tło do historii o brutalnej zbrodni. Dużo czytałam o młodocianych przestępcach i ich przeszłości. Nad wieloma z nich rodzice znęcali się psychicznie lub fizycznie, molestowali ich lub byli nieobecni emocjonalnie. Zastanawiałam się, dlaczego matki w ten sposób traktują swoje dzieci. Doszłam do wniosku, że część z nich rodziła dzieci wbrew swojej woli. Aborcja była zakazana.
W książce jest scena, w której młodociana bohaterka książki Carmel rozmawia z matką o oddaniu swojego niechcianego dziecka do adopcji. Carmel nie chce się na to zgodzić nie z troski o dziecko, ale dlatego, że myśli o dziecku jak o potworności. A potworności nie zamierza oddawać obcym ludziom. Z czego korzystałaś, pisząc tę scenę?
– Z dwóch psychologicznych sytuacji. Pierwsza odnosi się do załamania z powodu niechcianej ciąży i świadomości, że niewinne dzieciństwo zostało skażone. Druga odnosi się do religii katolickiej. Młoda matka nie chce rodzić, usunąć nie może, więc jedyne, co pozostaje zgodnie z wówczas obowiązującym prawem, to urodzić i oddać. Na co sumienie jej nie pozwala.
Znam pewną osobę, która była w podobnej sytuacji co Carmel. Jest Polką, katoliczką, dziś jej dziecko jest już dorosłe. Nie chciała urodzić, ale ze względów religijnych nie brała pod uwagę aborcji. W efekcie przez całe życie nie nawiązała żadnej emocjonalnej relacji z dzieckiem. Tym samym skrzywdziła swoje dziecko, bo nie dała mu doświadczenia bliskości.
– Rzeczywiście, brzmi bardzo podobnie do sytuacji Carmel.
Ta osoba napisała do swojego dorosłego dziecka list, w którym przeprasza je za nieszczęśliwe dzieciństwo. Mimo że sama je wychowywała, to wzięła pełną odpowiedzialność za odejście ojca i niepełną rodzinę.
– Był grzech, musi być kara. To jest bardzo katolickie.
Opisywana przez ciebie wielopokoleniowa rodzina pochodzi z Waterford, podobnie jak twoja. Czas akcji to lata 1978 i 1990, finał historii przypada na 1996 r. To okres przed twoim urodzeniem lub czas wczesnej młodości. Jakie wówczas to było miasto?
– Kiedy pisałam książkę, był środek pandemii i z tego powodu przez rok nie mogłam pojechać do domu. To nie było łatwe w momencie, gdy akurat miałam opisywać Waterford i sięgać do własnych wspomnień. To jest bardzo małe, katolickie miasto w Irlandii.
Ma 50 tys mieszkańców.
– Tak, więc jak na dłoni widać ludzkie skłonności do plotkowania i zajmowania się każdym, byle nie sobą. Waterford ma też swoje dobre strony, jest urokliwym artystycznym miastem. Mój tata jest dramatopisarzem i dyrektorem teatru, mama niezależną kobietą, wolnym duchem. Z pewnością nie było jej łatwo. Mam w rodzinie krewnych, którzy w późnych latach 70. byli hippisami. Dodawali kolorytu szarym ulicom pełnym konserwatywnych mieszkańców zapatrzonych w nauki Kościoła. Byli w mniejszości, płacili cenę za bycie sobą, byli ofiarami nadużyć, nawet gdy pracowali w instytucjach publicznych.
W drugim pokoleniu, które opisujesz, dochodzi do tajemniczego zaginięcia dziecka. Ta sprawa jest fikcją czy powstała na podstawie prawdziwych wydarzeń?
– Jest fikcją, ale za inspirację posłużyła mi książka znakomitej pisarki Gitty Sereny o niepełnoletniej dzieciobójczyni Mary Flory Bell „Przypadek Mary Bell”. W chwili morderstwa miała 10 lat. To minimalny wiek do poniesienia odpowiedzialności prawnej w Anglii. Jeśli zabijesz w wieku 9 lat, nie możesz być z tego tytułu sądzony. Będziesz pod opieką odpowiednich służb, ale na tym koniec. Mary Bell zabiła w 1968 r. czterolatka i trzylatka. W 1992 r. z kolei dwójka chłopców zabiła malucha. Z połączenia obu tych spraw stworzyłam własną.
Pomówmy o mężczyznach z twojej powieści, zaczynając od Toma, szefa lokalnej gazety, dla którego praca jest priorytetem. Wydaje mu się, że musi nieustannie pisać. Zastanawiam się, czy to nie jest twoje przekonanie, które przypisałaś do jego postaci?
– Zdecydowanie to nie ja. Jestem przeciwieństwem Toma, który bez reszty oddaje się pracy, nie ma znajomych ani życia towarzyskiego. Ja jestem towarzyska i przy tym nieco leniwa (śmiech), więc gdyby moje pisanie nie było związane z kwestiami finansowymi, kończyłabym jedną książkę raz na pięć lat. Za bardzo lubię spędzać czas z przyjaciółmi, chodzić do kina lub teatru. Moje ego nie jest związane z pisaniem. Znam różne sposoby przedstawiania się światu, nie muszę koniecznie zajmować się literaturą.
A jak to się stało, że zaczęłaś pisać?
– Jakoś samo tak wyszło. Dosyć wcześnie zaczęłam. Nie wiem, ile jeszcze książek napiszę i jak moja kariera się potoczy. Dlatego staram się nie budować siebie na tym, co akurat robię w życiu.
Dobrze słyszeć! Ale twój bohater Tom to inny przypadek. Jak myślisz, co by się stało z jego życiem, gdyby przestał pisać?
– Dobre pytanie. Nie spotkałam zbyt wielu osób jego pokroju, za to jeden moment głęboko zapadł mi w pamięci. Miałam 25 lat, to był mój dzień próbny w gazecie, w budynku w którym siedzibę miało także „Daily Mail”. Stałam na dole z młodym chłopakiem, miał 19 lat, przyszedł na zastępstwo za innego studenta. Miły, czarujący, z otwartym sercem. Myślę sobie, co się z nim stanie po latach pracy dla brukowca, gdzie w cenie jest stawać się coraz bardziej bezwzględnym wobec ludzi.
I to pokazujesz w książce. Trwa poszukiwanie dziecka, Tom płaci grubą kasę rodzinie, żeby wyciągnąć od nich skandalizujące fakty. Stał się dziennikarską hieną?
– Dziennikarstwo potrafi złamać człowieka. Ten zawód uprawiają osoby, które pragną coś sobie udowodnić. Do tego zabójcze tempo. Pisanie książki jest przy tym niezwykle wdzięczną pracą, może trwać w nieskończoność. A gdy skończysz ostatni rozdział, to i tak musi minąć rok albo dwa, żeby powieść trafiła w ręce czytelników.
Ciekawa jest postać Richiego, brata bohaterki, który przez lata był zaniedbywany przez rodziców. Z braku perspektyw i planu na życie popadł w alkoholizm.
– Ludzie uzależnieni nie są w stanie myśleć o niczym innym, jak o tym, kiedy i gdzie zaspokoją głód. Richie nie potrafi być dyskretny, jak widzi przed sobą butelkę, świat wokół przestaje istnieć.
Tymczasem Tom poza gotówką oferuje mu hotel z all-inclusive. Perfidnie zakładając, że upojony szybciej wygada mu całą prawdę.
– Alkoholikami można łatwo manipulować. Do stworzenia postaci Richiego zainspirowała mnie historia brytyjskiego seryjnego mordercy, który pochodził z rodziny alkoholików. Prasa brukowa poiła ich alkoholem, żeby wydobyć od nich szczegóły z życia mordercy. Czyste zło. Prasa brukowa w latach 90. była bezwzględna, zresztą dzisiejsza niewiele jej ustępuje.
Część mojej paczki z liceum szybko wpadła w uzależnienie. Pamiętam, jak jednemu z nich starałem się pomóc, bo miał wiedzę i talent. Niestety, nie funkcjonował już bez setki przed pracą.
– Też mam przyjaciół uzależnionych od narkotyków i alkoholu. Nie zdążyli założyć rodziny, pójść na studia, zdobyć pracy, bo od młodego wieku liczył się tylko alkohol. Trudno z nim wygrać, ale warto próbować!
Okładka
Foto: Materiał prasowy
Okładka
Foto: Materiał prasowy
——
Megan Nolan (ur. 1990) jest irlandzką pisarką i dziennikarką. Pochodzi z Waterford, gdzie osadziła akcję drugiej powieści „Zwykłe ludzkie ułomności” (Wydawnictwo Filtry). Publikuje recenzje i eseje w „New York Timesie”, „Sunday Timesie”, „The Village Voice”, „Guardianie”. Jest też stałą felietonistką lewicującego tygodnika „New Statesman”
