Dlaczego żonkil jest symbolem powstania w getcie warszawskim? Bo jest niezwykły

Żonkil wiąże się z opowieścią o Marku Edelmanie i o kwiatach, które miał otrzymywać od anonimowej osoby w rocznicę powstania w getcie. Żółty żonkil wyglądem swych kwiatów niemal idealnie przypominał Gwiazdę Dawida w takim wydaniu, w jakim ludność żydowska musiała ją nosić na ramieniu jako symbol naznaczenia. Symbol traktowania jako ludzi gorszych. Sześcioramienne, żółte kwiaty żonkilowe oddają dobrze te okrutną parafrazę symbolu żydowskiego. Są jednak inne powody, dla których ta roślina pasuje do powstania w getcie.

Poza obecnością żonkili w historii Marka Edelmana, symbolice Gwiazdy Dawida i związanych z nią podobieństw, mamy też powody czysto przyrodnicze. Żonkil jest bowiem pewnego rodzaju roślinnym paradoksem.

Należy do narcyzów, przepięknych kwiatów zawdzięczających swą nazwę mitycznemu pyszałkowi, który zachwycony własną urodę, ignorował zakochane w nim osoby, aż wreszcie sam zakochał się we własnym odbiciu. Żonkil jako narcyz jest w sporej mierze zaprzeczeniem tej pyszałkowatości w roślinnym ujęciu. Nie grymasi, nie wynosi się ponad inne, jest niezwykle mało wymagający. To roślina z obszaru śródziemnomorskiego, która w związku z tym jest wrażliwa na przymrozki, mrozy. Kiedy jednak tylko zima ustanie i złe warunki przeminą, żonkil wybucha natychmiast odradzającym się życiem. Żółte pola ukwiecone żonkilowymi kwiatami są przez to symbolem odradzającego się nieuchronnie i metodycznie życia, symbolem tego, że nie sposób go stłamsić.

Żonkil potrafi rosnąć na rumowisku

Mało tego, fakt że żonkile wywodzą się z krajów śródziemnomorskich sprawia, że chętnie rosną na terenach zniszczonych, ugorach, rumowiskach czy gruzach. To kolejny powód, by pasował jako symbol powstania w zrujnowanym getcie, po którym życie powstawało na nowo w ruinach miasta i świata, jakie znaliśmy. Żonkile preferują glebę przepuszczalną i wilgotną, ale w krajach śródziemnomorskich często widuje się je na rumowiskach. Wyrastają tam jako pierwsze takie kwiaty.

Nazwa tej przepięknej rośliny pochodzi od francuskiego słowa jonquille, które to słowo wywodzi się z kolei od hiszpańskiego junquillo – zdrobnienia od junco (trzcina, sitowie.

Długa łodyga, oryginalne i głównie żółte kwiaty o charakterystycznym kształcie i zapachu odróżniają żonkila od innych narcyzów. Czynią go specyficznym w tym gronie. Warto pamiętać, że chociaż roślina ta sprawia wrażenie delikatnej, bezbronnej, wręcz eterycznej, to potrafi się jednak bronić. W tej roślinie znajdują się bowiem toksyczne związku, chociażby alkaloid zwany lykoriną. Znajdziemy go zwłaszcza w cebulkach, z zdarzało się, że były one mylone ze zwykłą cebulą i zjadane przez ludzi. Może to wywołać konsekwencje zdrowotne. Podobnie hipakorynina zawarta w żonkilach prowadzi do zatrucia.

Akcję „Żonkile” wymyśliła Ewa Budek z Muzeum Polin w 70. rocznicę powstania. Dzisiaj wiele osób w Polsce nosi prawdziwe żonkile albo wycięte z papieru kotyliony w ich kształcie właśnie 19 kwietnia, w rocznicę straceńczego zrywu mordowanych Żydów.