In vitro – co to jest, jak przebiega, wskazania, ile kosztuje, finansowanie

Zapłodnienie in vitro budzi skrajne emocje. Dla jednych jest jedyną szansą na doczekanie się potomstwa, a dla innych kontrowersyjną procedurą medyczną. Zapłodnienie in vitro to zabieg, który z powodzeniem wykonywany jest od wielu lat w Polsce i na świecie. Dzieci poczęte dzięki metodzie in vitro w niczym nie różnią się od dzieci poczętych w sposób naturalny. Metoda in vitro bywa nazywana metodą leczenia niepłodności. Warto zaznaczyć, że zapłodnienie pozaustrojowe nie przywraca prawidłowego funkcjonowania narządów rozrodczych lub układu hormonalnego, ale pozwala pokonać niektóre przeszkody naturalne, stanowiące przyczynę niepłodności.

In vitro – co to jest?

Zapłodnienie in vitro (IVF) to procedura zapłodnienia pozaustrojowego, która polega na pobraniu komórki jajowej oraz plemników i połączeniu ich poza organizmem kobiety, w warunkach laboratoryjnych, a następnie umieszczeniu zarodka w jamie macicy. Zapłodnienie in vitro, czyli zapłodnienie „w szkle” jest jedną z najskuteczniejszych metod stosowanych w leczeniu niepłodności, która spowodowana jest przez m.in. niedrożność jajowodów, endometriozę oraz niską jakość nasienia.

Niepłodność – poważny problem par w różnym wieku

Problemy z płodnością dotyczą wielu par. Do najczęstszych przyczyn niepłodności zaliczane są m.in.:

• wiek kobiety (kobiety po 35. roku życia częściej mają problemy z zajściem w ciążę),
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• zaburzenia owulacji,
• czynnik męski (np. niska jakość nasienia),
• endometrioza,
• przedwczesna menopauza,
• nieprawidłowa drożność jajowodów,
• czynnik szyjkowy,
• zrosty w macicy,
• niepłodność idiopatyczna.

Nie wszystkie przyczyny niepłodności pozwalają na zajście w ciążę dzięki zapłodnieniu poza organizmem kobiety. Zanim zostanie przeprowadzone zapłodnienie w warunkach laboratoryjnych, wykonywane są badania, dzięki którym można określić, czy zapłodnienie metodą in vitro, jest możliwe. Badana jest m.in. jakość posiadanych komórek jajowych i parametry nasienia.

Lekarz zaproponuje wykonanie transferu zarodka, jeżeli wyniki badań wskazują, że możliwe jest zapłodnienie in vitro. Trzeba wiedzieć, że nie każdy transfer zarodka pozwala zajść w ciążę. W niektórych przypadkach niezbędne jest wykonanie kilku, a nawet kilkunastu prób, zanim urodzi się dziecko. Zapłodnienie pozaustrojowe daje jednak szansę na posiadanie potomstwa parom, u których inne metody leczenia niepłodności nie przyniosły oczekiwanych efektów.

Zapłodnienie in vitro krok po kroku

Brak efektów starania się o dziecko przez 12 miesięcy jest podstawą do wykonania badań w kierunku niepłodności. Badania powinna przejść zarówno kobieta, jak i mężczyzna, bo problem z płodnością może dotyczyć jednego lub obojga partnerów.

Procedura in vitro rozpoczyna się od badań, które mają na celu określenie przyczyny problemów z zajściem w ciążę. Do badań wykonywanych w celu określenia przyczyny niepłodności zalicza się m.in. badanie USG i badania hormonalne. Zanim dojdzie do zapłodnienia pozaustrojowego, oceniana jest również jakość komórek rozrodczych i jakość nasienia oraz drożność jajowodów. Inne badania to np. posiew nasienia na bakterie tlenowe i bakterie beztlenowe oraz specjalistyczne badania genetyczne.

Jeżeli przyczyna niepłodności nie wyklucza przeprowadzenia procedury in vitro, to rozpoczyna się przygotowanie organizmu kobiety na transfer zarodków. Procedurę in vitro rozpoczyna stymulacja hormonalna jajników (kobieta otrzymuje hormony w formie zastrzyków podskórnych). Farmakologiczna stymulacja jajników (stymulacja owulacji) ma na celu produkcję zdrowszych komórek jajowych. Stymulacja hormonalna jajników jest monitorowana za pomocą badania USG. Po potwierdzeniu owulacji następuje pobranie komórek jajowych w znieczuleniu ogólnym. Od mężczyzny pobierane jest nasienie. W zapłodnieniu pozaustrojowym wykorzystuje się dokładnie przebadane komórki jajowe i plemniki, co ogranicza ryzyko związane z rozwojem wad wrodzonych. Jeżeli brak jest możliwości skorzystania z komórek jajowych i nasienia pary, to możliwe jest zapłodnienie in vitro z wykorzystaniem gamet dawców.

Jeżeli nic nie stoi na przeszkodzie do wykonania zabiegu in vitro, to dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej przez pobrane od partnera nasienie w warunkach laboratoryjnych. W wyniku procedury in vitro powstają zarodki, które przez kilka dni rozwijają się w warunkach laboratoryjnych, a następnie transferowane do jamy macicy za pomocą cienkiego cewnika.

Po kilku dniach od transferu zarodków można przeprowadzić testy w celu stwierdzenia ciąży biochemicznej. Każda z par z niecierpliwością czeka na potwierdzenie ciąży, jednak nie zawsze jest to możliwe za pierwszym razem. W wielu przypadkach niezbędne jest ponowienie próby zapłodnienia in vitro, aby para doczekała się potomstwa.

Ile kosztuje in vitro?

Koszt zapłodnienia pozaustrojowego nie uwzględnia jedynie samego zabiegu, co sprawia, że trzeba przygotować się na duże wydatki. Leczenie niepłodności metodą in vitro uwzględnia koszt wykonywanych badań, leków stosowanych na etapie przygotowania organizmu kobiety do transferu zarodka, procedur embrionalnych i zapłodnienia in vitro, a także koszt transferu zarodka i badań kontrolnych. Średnio jedna próba zapłodnienia in vitro to koszt około 10 000 zł. Pierwsze zapłodnienie in vitro kończy się ciążą w przypadku około 65% kobiet w wieku do 35. roku życia. W przypadku starszych kobiet szanse na zajście w ciążę po pierwszym zabiegu in vitro są mniejsze.

Ostatecznie jednak trudno jest określić całkowity koszt zabiegu in vitro, ponieważ każda para wymaga nieco innych badań oraz leków, co ma związek z różnymi przyczynami niepłodności.

Możliwości finansowania zabiegu IVF

Zabieg in vitro wiąże się ze sporymi kosztami, jednak niektóre samorządy oferują obecnie możliwość skorzystania z dofinansowania do zapłodnienia metodą in vitro. W niektórych regionach Polski można skorzystać z dofinansowania w wysokości 50%, a nawet 80% kosztów zabiegu, co jest dużym ułatwieniem podczas starania się o dziecko.

Ponadto 29 listopada 2023 r. przyjęto w Polsce ustawę „Tak dla in vitro”, która gwarantuje jej finansowanie z budżetu państwa. Po pomyślnym przebiegu prac legislacyjnych – ustawa o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych została opublikowana w Dzienniku Ustaw – procedura in vitro będzie finansowana z budżetu państwa już od 1 czerwca 2024 r. Corocznie na realizację programu rząd ma przeznaczać co najmniej 500 mln złotych.

Zapłodnienie metodą in vitro – przeciwwskazania

Niestety, nie każda para może skorzystać z zabiegu in vitro. Przeciwwskazania do wykonania zabiegu to m.in.:

• brak funkcji jajnika,
• niektóre choroby przewlekłe,
• otyłość,
• wady anatomiczne macicy, które uniemożliwiają rozwój zarodka lub donoszenie ciąży,
• choroby zakaźne przenoszone drogą płciową,
• zły ogólny stan zdrowia,
• zły stan psychiczny pacjentów.

Każda para przechodzi badania kwalifikujące do procedury in vitro. Ze względu na wysokie ryzyko braku powodzenia zabiegu oraz zagrożenia związane z ciążą nie wszystkie pary przechodzą proces kwalifikacji i mogą skorzystać z zapłodnienia pozaustrojowego.

Źródła:

• Joanna Gawinek, Beata Naworska, Zapłodnienie in vitro jedną z metod leczenia niepłodności w Polsce, Problemy Pielęgniarstwa, tom 22 (1), s. 99-106, 2014
• Agata Misiurewicz-Gabi, Na pomoc dzietności, Kurier Medyczny, 5/2020
• K. Łukaszuk, K. Kozioł, G. Jakiel i in., Diagnostyka i leczenie niepłodności — rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii (PTMRiE) oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGP), Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 3 (3), 2018