Jak uruchomić twórczy umysł dziecka? To prostsze niż myślisz

• Poszerzaj krąg znajomych o osoby o odmiennych od twoich zainteresowaniach, myślących inaczej. Pokazuj dzieciom różnorodność, ludzi innej narodowości, kultur, tradycji, o ciekawych pasjach i zainteresowaniach.
• Staraj się pielęgnować mentalność poszukiwacza i odkrywcy. Zadbaj o to, aby twoje dzieci zachowały dziecięcą ciekawość poznawczą.
• Zapraszaj na wspólne wycieczki, spacery. Tworzysz wtedy przestrzeń łagodzenia lęku przed sytuacjami problemowymi i pokazujesz świat pełen inspiracji.
• Kiedy zobaczysz iskierkę zainteresowania jakimś tematem, podsycaj ją, bądź dostarczycielem źródeł wiedzy, aby ułatwić dziecku samodzielną eksplorację tematu.
• Zachęcaj do kwestionowania tego, co inni uważają za oczywiste. Rozwijaj myślenie pytajne.
• Dostrzegaj odwagę intelektualną dziecka. Doceniaj sytuacje, w których myśli wbrew przyjmowanym schematom i nawykom postępowania.
• Otwórz się na popełniane przez dziecko błędy i na samodzielne poszukiwania rozwiązań.
• Pozwalaj marzyć, snuć swobodne rozmyślania, wtedy przychodzą dobre pomysły.
• Twórz przestrzeń na nudę i nicnierobienie. Nuda to dobry znak, zapowiedź tego, że dziecko za chwilę coś wymyśli.
• Wspieraj, ale nie wyręczaj w myśleniu. Zachęcaj do samodzielności. Nie podawaj gotowych rozwiązań.
• Doceniaj wysiłek i zaangażowanie w sam proces tworzenia, wymyślania, konstruowania, gotowania, rysowania według własnych założeń.
• Zachęcaj do współpracy, działań grupowych, do budowania relacji.

Wzmacniaj motywację wewnętrzną. Bycie dziecka w procesie twórczym traktuj jako czas świetnej zabawy niekiedy w chaosie, bałaganie i krzyku. Ono doświadcza.

Aby uruchomić kreatywność, potrzebne są niewygoda, ciekawość, potrzeba, niekiedy i nuda. Najlepsze wynalazki powstały w poszukiwaniu przez człowieka ułatwień w życiu i w sytuacjach, gdy byliśmy przeciążeni obowiązkami lub doświadczaliśmy braku czasu.

Obserwując najmłodszych, szybko można zauważyć, w jaki sposób, mając zbyt dużo obowiązków, presji i nakazów, dzieci szukają sposobu, aby jak najszybciej i najsprytniej się z nich wywiązać. Co robią? Określają ich wagę, optymalizują działania, przewidują potencjalne konsekwencje. Nie unikając odpowiedzialności, rozwiązując sytuację problemową, dążą do zyskania czasu, który wykorzystają na własny relaks lub realizację projektu „Zabawa”.

Na naszych oczach dzieci stają się projektantami, kreatorami praktycznych rozwiązań. Wymyślają nieistniejące jeszcze przedmioty i działania w odpowiedzi na wymyślone lub założone przez nie potrzeby człowieka. Często samodzielnie zdobywają wiedzę i poszerzają własną świadomość. Bywa, że efekty ich myślenia projektowego mogą dotyczyć całego społeczeństwa.

Myślenie projektowe: od zrozumienia do odkrycia

A zatem, w jaki sposób wykorzystać rodzący się potencjał, jak udoskonalić lub nauczyć dzieci myślenia projektowego, ułatwić im wejście w buty prawdziwego projektanta użytecznych rozwiązań? W jaki sposób rozwijać dziecięcą kreatywność rozumianą jako zdolność do generowania oryginalnych pomysłów, rozwiązywania różnorodnych problemów praktycznych i poznawczych?

Można wykorzystać do tego design thinking, czyli zbiór metod, technik i procesów stosowanych podczas projektowania, który służy twórczemu rozwiązywaniu problemów. Design thinking, czyli myślenie projektowe, to metoda rozwijająca umiejętność myślenia nawet u najmłodszych, którzy być może już jutro będą innowatorami! Wyjątkowość tej metody jako sposobu myślenia polega na rozwijaniu wartościowych umiejętności poprzez łączenie w sobie:

• empatii – oznaczającej zrozumienie potrzeb innego człowieka oraz dogłębnego zrozumienia problemu;
• kreatywności – w generowaniu kluczowych spostrzeżeń i rozwiązań problemu;
• racjonalności – podczas analizowania i dopasowywania propozycji rozwiązań;
• interdyscyplinarności – łączenia różnych doświadczeń i kompetencji.

Praca według metodologii design thinking w praktyce oznacza koncentrację uwagi na zadaniu, które rozwiązuje rzeczywiste problemy oraz wymaga zrozumienia potrzeb innych. W trakcie procesu design thinking dzieci mają możliwość doświadczenia i rozwinięcia umiejętności komunikacji i współpracy w grupie, szybkiego podejmowania decyzji, zarządzania czasem, aktywnego słuchania, prezentacji, empatii i ćwiczenia kreatywności.

Myślenie projektowe to myślenie etapami prowadzącymi od zrozumienia do odkrycia. Przechodząc przez cały proces DT od empatii, poprzez definiowanie problemu, poszukiwanie rozwiązań, prototypowanie i testowanie, pozwalamy dzieciom i uczniom odczuwać. Pozwalamy wymyślać i działać, czyli podchodzić do tematu i problemu z empatią, wczuwać się w problem, tworzyć koncepcje rozwiązań i wybierać pomysły, budować modele i testować prototypy rozwiązań, materializować myśli, sprawdzać, jak się mają do wcześniejszych założeń.

Design thinking uczy planowania i wykonywania zadań, krytycznego myślenia, wytrwałości i refleksji nad swoimi błędami, doświadczeniami i osiągnięciami. Pomaga zdobyć wiedzę, koordynować pracę, rozważać i wspólnie wymyślać rozwiązania, które są podstawowymi umiejętnościami życiowymi. Jest nauką akceptacji niepowodzeń, czasami przyjmowania konstruktywnej krytyki.

Poprzez otwarte dyskusje myślenie projektowe pomaga zaangażować każde dziecko w proces twórczy. W książce „Design thinking dla edukatorów” szczegółowo omówione zostały wszystkie etapy procesu wraz z konkretnymi przykładami ich realizacji. Obudowa teorii przykładami, praktycznymi realizacjami projektów, dokładnie opisanymi technikami twórczego rozwiązywania problemów ma na celu ukazanie możliwości zaangażowania w działanie każdego dziecka, czyniąc go aktywnym uczestnikiem procesu.

Design thinkig można wykorzystywać w szkole przy realizacji treści programowych czy rozwijaniu pełnego wachlarza kompetencji miękkich każdego ucznia. Siła metody przekłada się również na życie codzienne. Wszystko zależy od problemu, którym chcemy i możemy się zająć – może nim być np. planowanie remontu w mieszkaniu, wakacji marzeń dla całej rodziny, przyjęcia niespodzianki, udogodnień dla czworonożnego przyjaciela. To tylko wybrane propozycje.

Pamiętajmy o umiarze

Aby rozwinąć u dzieci skłonność do myślenia projektowego, nie trzeba być nauczycielem ani trenerem design thinking. Możemy zacząć już teraz w domowym zaciszu, proponując zadania o charakterze otwartym, proste wyzwania projektowe, np. wymyślenie gry planszowej, zaprojektowanie czegoś do transportu przedmiotów, udogodnień w kuchni, urządzenia ułatwiającego relaks, przedmiotu powstałego na bazie szczotki o długim kiju. Przyjrzyjmy się uważnie pomysłom, jakie wpadną dzieciom do głowy. Uczmy je zrozumienia potrzeb i wymagań innych użytkowników. Namawiajmy do samodzielnego interpretowania problemu zgodnie z własnym ich rozumieniem. Pozwólmy im stworzyć projekt i przetestować go samodzielnie.

Jeśli chcemy wspierać twórcze myślenie naszych dzieci, pamiętajmy o umiarze, o dostarczaniu im odpowiedniej dla ich wieku i potrzeb dawki stymulacji i wrażeń. Ważne jest, abyśmy mieli poczucie, że przystępując do zadań twórczych, dzieci czerpią radość i satysfakcję z tego, co robią, mają poczucie, że się bawią. Brak umiaru w stymulowaniu myślenia twórczego dziecka może przekształcić kreatywność z daru w przekleństwo. Wywieranie presji, by być twórczym, tworzyć bardziej kreatywną rodzinę, będzie szkodliwe, uruchomi niepotrzebne negatywne myślenie o sobie, o swoich dzieciach, ocenę, porównywanie się do innych, brak umiejętności dostrzegania realnych potrzeb i doceniania wyjątkowych zdarzeń w naszym codziennym życiu, kiedy można cieszyć się chwilą i bawić własną pomysłowością.

Zadania i ćwiczenia

Trening twórczego myślenia, torujący drogę do myślenia projektowego, można zacząć od zaproponowanych zadań, które mogą stać się prawdziwą rozgrzewką myślenia twórczego dla ciebie i twojego dziecka:

• Wprowadzenie do projektowania 

Wraz z dzieckiem przyjrzyj się uważnie przedmiotom codziennego użytku, takim jak: nożyczki, piórnik, drewniana podkładka pod kubek, przykrywka do garnka itp.

– Określcie zalety i wady obserwowanych przedmiotów.

– Wymyślcie nowe przedmioty spełniające potrzebne funkcje, niwelujące istniejące defekty.

– Narysujcie je lub zbudujcie z dostępnych materiałów.

Dzięki temu zadaniu odbiegniecie od standardowego pojmowania znaczenia i wyglądu wybranych przedmiotów.

• Analogia personalna – oczami drzewa

Zaproś dziecko do obserwacji wybranego przez nie drzewa. Wspólnie przyjrzyjcie mu się przez pryzmat jego funkcji, potrzeb i oczekiwań. Spróbujcie opisać świat i otaczającą drzewo rzeczywistość, tak jakbyście to wy byli drzewem. Opiszcie świat „jego oczami”. Zadanie ma na celu dotknięcie problematyki empatii, przełamanie stereotypowego patrzenia na świat, zjawiska, rzeczy przez pryzmat ich funkcji i zobaczenia świata z odmiennej perspektywy.

• Empatyczna obserwacja

Pokaż swojemu dziecku pomysły wolnomyślicieli designu i ich przełomowe rozwiązania dla życia codziennego, np. kubek niekapek, szczoteczka elektryczna do mycia zębów, nasadka na ołówek, skarpetki z pozoru nie do pary, silikonowe talerze turystyczne, aparat słuchowy itp.

Zaproś dziecko do refleksji nad tym:

– Co znaczy tajemnicze słowo „design”?

– Po co tworzymy i dlaczego w taki, a nie inny sposób?

– Czym jest? Dlaczego i skąd bierze się przedmiot?

– Co jest impulsem do powstania przedmiotów, idei rozwiązań ułatwiających ludziom życie?

Dzięki temu zadaniu zwrócisz uwagę dziecka na rolę emocji i potrzeb drugiego człowieka w tworzeniu praktycznych rozwiązań.

• Zalety wad, wady zalet – ocena

Przygotujcie coś do pisania i kartkę podzieloną na dwie kolumny: zalety i wady.

Pomyślcie o kimś lub o czymś dobrze wam znanym. Może to być osoba (wykonująca jakiś zawód, pełniąca określoną funkcję), wydarzenie (święta, wyjazd rodzinny, weekend), rzecz (krzesło, szczotka, pudełko). Decyzja należy do was.

Wymieńcie i zapiszcie najważniejsze zalety i najistotniejsza wady tej osoby, wydarzenia lub przedmiotu. Przyjrzycie się powstałym listom cech i zastanówcie wspólnie, w jakich sytuacjach zalety mogą stać się wadami i odwrotnie, w jakich okolicznościach wady mogą przekształcić się w zalety.

Wyobrażanie sobie zmiany stopnia nasilenia zalet i wad rozwija umiejętność dostrzegania tego, co jest interesujące i godne uwagi. Zadanie pozwala przełamać typową ocenę i zmienić perspektywę oglądu rzeczy, obiektów, zdarzeń i zjawisk.

Czytaj też: Chcesz być dobrym rodzicem? Bądź z dzieckiem w stałej łączności

Monika Just – doktor nauk społecznych, pedagog, edukator, nauczyciel akademicki, trener twórczego myślenia i rozwijania zdolności poznawczych, certyfikowany moderator design thinking. Specjalizuje się w szkoleniach z zakresu rozwijania kompetencji społecznych, twórczego rozwiązywania problemów oraz myślenia wizualnego. Jest superwizorem Polskiego Stowarzyszenia Kreatywności. Właścicielka marki Just4Creativity. Współautorka i ilustratorka książki „Design thinking dla edukatorów”