Polski ptak, który widzi w ultrafiolecie. W powietrzu jest jak helikopter

Sposób polowania pustułek fascynuje od dawna. Wiemy o tym, że poza tym, iż ptaki te mają doskonały wzrok, to dodatkowo wspomagają się ultrafioletem. Ten nieduży ptak szponiasty chwyta gryzonie i to w ich poszukiwaniu krąży nad polami czy łąkami.

Pustułki – małe sokoły o genialnym locie

Wie, że gryzonie znaczą teren i swoje szlaki wędrówkowe. Badania wykazały, że pustułka widzi te ślady poprzez światło ultrafioletowe, które wyłapuje. I bez trudu namierza ofiarę.

To m.in. w tym celu pustułki tak często zawisają niemal nieruchomo w powietrzu, unosząc się na wietrze nad polem i łąką. Sprawdzają, wypatrują, są bardzo cierpliwie. Widzenie w ultrafiolecie to jedno, ale sposób poruszania się pustułek w powietrzu też jest niezwykły. Nie są może szybsze niż inne ptaki szponiaste, jak sokoły wędrowne, kobuzy czy orły przednie. Nie są też tak zwrotne jak krogulce czy jastrzębie. Potrafią jednak coś, co jej krewniakom jest niedostępne.

Pustułki to bliskie krewniaczki sokołów. Należą do tego samego rodzaju, co sokół wędrowny, raróg czy kobuz. Mają jednak inne techniki łowieckie, mniej oparte na szybkości, za to na niezwykłe zręczności w operowaniu lotem. U pustułek to specyfika polegająca na umiejętności zawisania w powietrzu niemal nieruchomo. Robią tak niekiedy inne ptaki, np. myszołowy, błotniaki, ale pustułka jest tu mistrzem i najnowsze badania to wykazały.

Przeprowadzili je Australijczycy z Uniwersytetu w Melbourne, którzy badania oparli na pustułkach australijskich. To gatunek zbliżony do naszego. Jest zwierzęciem szeroko rozprzestrzenionym w całej Australii, łącznie z Tasmanią i okolicznymi wyspami jak Norfolk czy Lord Howe. Żyje także na Nowej Gwinei, a zdarza się, że dociera okazjonalnie do Nowej Zelandii.

Nasza pustułka zwyczajna zamieszkuje całą Eurazję, od Wysp Brytyjskich po Japonię, Chiny, Indie, Półwysep Arabski oraz saharyjską i subsaharyjską Afrykę, Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka.

Mamy jeszcze wiele innych gatunków pustułek, np. pustułkę amerykańską, pustułkę malgaską z Madagaskarku, pustułkę maskareńską z Mauririusu, pustułkę skalną z południowej Afryki, pustułkę stepową ze wschodniej Afryki i inne. Wszystkie one mają podobny sposób polowania z owym zawisaniem w powietrzu niczym śmigłowiec.

Pustułki australijskie do badań nad aerodynamiką ich lotu i zawisania były przygotowywane od lat. Trzeba je było przystosować do tego, że na ich ciele znajdzie się kilkadziesiąt czujników rejestrujących parametry lotu i ruchu. Musiały to zatem być pustułki nie dzikie, ale z hodowli i oswojone. Dzięki nim udało się przeprowadzić testy w tunelu aerodynamicznym i przygotować modele trójwymiarowe ruchu ptaka.

Pustułka zawisa nieruchomo

Testy wykazały, że zdolność pustułek do zawisania niemal nieruchomo w powietrzu jest wręcz nadzwyczajna. Idealny bezruch to ich wielki atut. Pozwala starannie namierzyć gryzonia czy naziemnego ptaka jak przepiórka, a także ocenić sposób ataku. To warunek udanego polowania – pustułka nie może nawet drgnąć.

Australijscy naukowcu z Melbourne zarejestrowali 58 godzin takiego zawisu pustułek i ustalili, że stabilność pozostawania w tej pozycji była u nich tak ogromna, że głowa ptaka nie odchylała się na więcej niż 2 milimetry! Pracowały skrzydła, ale nie głowa. To powodowało, że jego wzrok działał bezbłędnie.

Pustułki dysponują skrzydłami morfingowymi, czyli potrafiącymi dostosowywać i zmieniać kształt w zależności od potrzeb. To coś, czego nie są w stanie zrobić ludzkie maszyny jak samoloty, ale także wiele innych ptaków czy nietoperzy. Kontrola pustułek nad powierzchnią ich skrzydeł, tym samym nad powierzchnią nośną i lotem, jest całkowita i fenomenalna.

Dodatkowo Australijczycy opisali jak ważny w kontroli pozycji w powietrzu jest u nich ogon. „Człowiek raczej nie jest w stanie skonstruować maszyny latającej, czy też raczej utrzymującej się w powietrzu nieruchomo, tak precyzyjnie według podobnych zasad” – konkludują.

Polskie pustułki można często spotkać nad polami, łąkami, zwłaszcza gdy żniwa odsłaniają wiele ukrytych gryzoni. Te nieduże ptaki szponiaste są mieszkańcami także naszych miast, gdzie kryją się zwłaszcza wśród załomów starszych budynków – kościołów, kamienic, zamków, fabryk i loftów. 

70 proc. pokarmu pustułek to gryzonie i inne małe ssaki jak ryjówki, krety, ale, zwłaszcza w miastach, polują one także na owady (pasikoniki, pszczoły, chrząszcze) oraz nieduże ptaki jak szpaki, sikory, wróble, kosy, skowronki. Potrafią schwytać jerzyka i jaskółkę.

Nazwa pustułki wywodzi się od rosyjskiego słowa „pustoj” czyli „pusty” w znaczeniu „nieprzydatny”. Sokolnicy uznawali bowiem, że pustułka nie nadaje się dla nich do polowań.