Jak rozpoznać, czy relacja miłosna, przyjacielska jest toksyczna? Oto sygnały

Rozpoznanie, które relacje są dla nas szkodliwe czy wręcz toksyczne, może stanowić spore wyzwanie. Niekiedy łatwo to stwierdzić, na przykład, gdy chodzi o szkolnego dręczyciela czy internetowego trolla, ale czasami jest to dużo trudniejsze. Często się zdarza, że relacja na początku wcale nie jest toksyczna, lecz okazuje się taka z czasem. Odwołajmy się ponownie do porównania z ogrodem. Pierwsze zielone pędy wyrastające z ziemi mogą być albo kwiatami, albo chwastami. Nierzadko trudno je rozpoznać, dopóki bardziej nie urosną. Toksyczne relacje również mogą z początku wydawać się dobre. Na przykład osoba, z którą się związaliśmy, na początku jest sympatyczna i miła, a dopiero potem okazuje się zazdrosna i nadmiernie kontrolująca. Toksyczne relacje trudno rozpoznać także wtedy, gdy ciągle doświadczasz czegoś innego – raz czujemy się z kimś dobrze, a innym razem wręcz okropnie.

Relacje niezdrowe to przede wszystkim te, w których druga strona nie szanuje i nie ceni twojej wartości jako człowieka. Taka osoba lekceważy twoją zdolność do samodzielnego podejmowania decyzji albo próbuje cię kontrolować – dyktować, co możesz robić, a czego ci nie wolno. Oczywiście jako nastolatek/nastolatka musisz podlegać jakiejś rozsądnej kontroli i pewnym ograniczeniom. Nie możesz kupić alkoholu, musisz wracać o określonej porze do domu i nie masz wstępu do pewnych miejsc (np. do kina na filmy dla dorosłych). Tego rodzaju ograniczenia są normalne w przypadku osób w twoim wieku – służą twojej ochronie i twojemu bezpieczeństwu. Ale inne rodzaje kontroli raczej są niezdrowe.

Jak stwierdzić, kiedy oznaki braku szacunku i nadmiernej kontroli świadczą o tym, że relacja – czy to miłosna, czy przyjacielska, czy jeszcze inna – jest dla nas niedobra? Poniżej podajemy kilka sygnałów toksyczności relacji, które powinny skłonić cię do przemyślenia, czy jej nie zakończyć (Interagency Working Group on Youth Programs, b.d.; National Domestic Violence Hotline, 2021; Planned Parenthood Federation of America Inc., 2021):

· Kontrola – druga strona podejmuje wszystkie decyzje i mówi ci, co masz robić, w co się ubierać, z kim spędzać czas. Twoja dziewczyna lub twój chłopak może tłumaczyć to zazdrością, ale takie zachowanie może stanowić próbę odizolowania cię od przyjaciół i rodziny.

· Nieszczerość – druga strona okłamuje cię lub zataja przed tobą różne informacje.

· Brak szacunku – druga strona wyśmiewa twoje opinie i zainteresowania bądź niszczy coś, co należy do ciebie.

· Zastraszanie – druga strona próbuje kontrolować pewne aspekty twojego życia, wzbudzając w tobie strach przed nią samą lub przed tym, co zrobi. Może na przykład grozić, że wyrządzi krzywdę sobie lub komuś innemu, jeśli pójdziesz gdzieś wbrew jej woli albo zerwiesz z nią znajomość. Gróźb użycia przemocy nigdy nie wolno akceptować.

· Przemoc fizyczna lub seksualna – druga strona zmusza cię do czegoś siłą lub naciska na podjęcie aktywności seksualnej wbrew twojej woli i bez twojej zgody.

Być może po zapoznaniu się z powyższą listą nadal nie masz pewności, która z twoich relacji jest toksyczna. Wiedz, że to w porządku – niekiedy trudno rozpoznać taką relację, gdy jest się jej stroną. Niełatwo określić, czy relacja jest ogólnie niezdrowa, czy po prostu przeżywa przejściowe trudności. Oto kolejne sygnały ostrzegawcze, które pomogą ci to rozstrzygnąć. O tym, że relacja nie jest dla ciebie dobra, świadczy między innymi to, że druga osoba:

· jest bardzo zazdrosna o twoich przyjaciół lub mówi ci, z kim możesz spędzać czas;

· łatwo wpada w złość, w związku z czym boisz się ją zdenerwować;

· bez pozwolenia czyta twoje esemesy i inne wiadomości;

· zmusza cię do uprawiania seksu, zażywania narkotyków, picia alkoholu bądź do robienia innych rzeczy, których nie chcesz robić;

· obraża cię, poniża lub zawstydza, zwłaszcza w obecności innych ludzi;

· grozi ci użyciem przemocy.

· nie pozwala ci podejmować samodzielnych decyzji;

· niszczy rzeczy należące do ciebie;

· grozi, że ujawni twoją orientację seksualną lub zdradzi inne twoje sekrety;

· upokarza cię lub wmawia ci, że nie potrafisz niczego zrobić dobrze.

Czy po zapoznaniu się z powyższymi sygnałami ostrzegawczymi możesz stwierdzić, że któraś z twoich relacji jest toksyczna? Jeśli wciąż nie masz pewności, poproś o pomoc zaufanego dorosłego. Czasami osobie z zewnątrz jest łatwiej dostrzec problem. Rozmowa z zaufaną osobą dorosłą pomoże ci przyjąć inną perspektywę. Możesz też przejrzeć fragment rozdziału 3 poświęcony zmianie perspektywy. Zastanów się, co poradziłbyś/poradziłabyś przyjacielowi lub przyjaciółce, gdyby byli na twoim miejscu. Czy z zewnątrz dana relacja wydałaby ci się niezdrowa? Jeśli tak, to prawdopodobnie właśnie taka jest.

Pamiętaj, żeby się nie obwiniać, jeśli któraś z twoich relacji okaże się toksyczna. To nie twoja wina. Czasami trudno to dostrzec od środka, ale toksyczna relacja nie jest twoim dziełem. Jest jednak coś, co możesz z nią zrobić. Otóż możesz ją zakończyć.

Jeśli rozpoznasz w swoim życiu toksyczną relację, koniecznie ją zakończ. Wiedz jednak, że wyjście z takiej relacji może być trudne. Wróćmy do Daniela, którego historię przytoczyliśmy wcześniej w tym rozdziale, żeby zobaczyć, jak on sobie z tym poradził.

Daniel ma problemy w relacji ze swoim chłopakiem Kubą, z którym spotyka się mniej więcej od czterech miesięcy. Ostatnio ma wrażenie, że wszystko robi nie tak – cokolwiek zrobi, Kuba się złości i wszczyna kłótnię. Po każdej kłótni Daniel czuje się nic niewarty i przygnębiony. Gdy podejmuje dorywczą pracę, wychodzi na miasto z kuzynem czy spotka się ze znajomymi ze szkoły, Kuba wpada w szał. To on zawsze decyduje, dokąd obaj pójdą i co będą robić. Na dodatek ostatnio Daniel poczuł się zmuszony do zrobienia czegoś, z czym nie czuł się dobrze.

Po przejrzeniu listy sygnałów ostrzegawczych Daniel doszedł do wniosku, że jego związek z Kubą nie jest zbyt zdrowy. Uświadomił sobie, że to nie on robi coś nie tak i że to nie z nim jest coś nie w porządku. Oraz że choć nie ponosi winy za to, że jest w niezdrowym związku, to powinien go zakończyć. Tylko jak to zrobić? Daniel boi się rozmowy z Kubą. Nie jest pewien ani tego, jak zareaguje Kuba, ani tego, czy zdoła wytrwać w swojej decyzji. Postanowił więc poprosić o radę ojca. Ten poradził synowi, by napisał do Kuby esemes. Jak powiedział: „Wiem, że zerwanie poprzez esemes może nie wydawać się dobrym pomysłem, ale moim zdaniem w tej sytuacji jest to najbezpieczniejsza droga. Zakończenie związku nie jest łatwe, ale nie pozwól, by Kuba ci to wyperswadował. W szkole trzymaj się blisko przyjaciół i unikaj Kuby. Twoje bezpieczeństwo i zdrowie są najważniejsze”.

Daniel świetnie sobie poradził. Rozpoznał, że jest w niezdrowym związku, a także zrozumiał, że musi go zakończyć i że nie ponosi za to winy. Gdy nie wiedział, jak wybrnąć z tej sytuacji, poprosił o pomoc zaufanego dorosłego. Teraz, gdy ma już plan, musi go zrealizować i rozstać się z Kubą.

Jak wyjść z trudnej, toksycznej relacji? Jest na to kilka sposobów, ale musisz wybrać taki, który będzie najlepszy w twojej sytuacji. Oto one:

· Konfrontacja. To najbardziej bezpośredni sposób kończenia relacji. Możesz zerwać przyjaźń lub związek, po prostu mówiąc drugiej osobie, że to koniec waszej znajomości. Ten sposób stosuj jednak tylko wtedy, gdy jest to bezpieczne (tzn. druga strona nie zareaguje gwałtownie) oraz gdy masz pewność, że wytrwasz w swojej decyzji i nie dasz jej sobie wyperswadować.

· Asysta. Ten sposób jest szczególnie przydatny w przypadku kończenia niezdrowej przyjaźni. Polega na tym, że prosisz zaufanego dorosłego, by asystował ci w tym procesie. Możesz na przykład poprosić rodzica, żeby „zabronił” ci spotykać się z daną osobą lub przyprowadzać ją do domu, co zapewni wymówkę do zerwania znajomości. Możesz poprosić nauczyciela, by przesadził cię do innej ławki, albo pracodawcę (jeśli pracujesz), by przeniósł cię na inną zmianę. W ten sposób ograniczysz kontakt z osobą, z którą chcesz zakończyć znajomość. Kończenie relacji bywa trudne i przytłaczające, ale asysta zaufanego dorosłego może znacznie ułatwić to zadanie.

Omawiany sposób możesz też wykorzystać do tego, by wymusić zmiany w relacji. Jeśli masz niezdrową relację z kolegą lub koleżanką z pracy, arogancką szefową czy mściwym nauczycielem, wsparcie osoby, która pomoże ci wyrazić twoje obiekcje, może pomóc rozwiązać problem. W pracy może to być przedstawiciel działu HR. W szkole zwykle nie ma specjalnej osoby do takich zadań, ale możesz poprosić o wsparcie innego nauczyciela, pedagoga lub psychologia szkolnego, a nawet dyrektora.

· Wygaszanie. Jest to mniej bezpośredni sposób kończenia relacji, który polega na tym, że spędzasz z daną osobą coraz mniej czasu, aż w końcu wcale jej nie widujesz ani z nią nie rozmawiasz (albo robisz to bardzo rzadko). Metoda ta sprawdza się w przypadku każdego rodzaju relacji. Wymawiaj się od spotkań z osobą, z którą chcesz zakończyć znajomość, rzuć się w wir innych, zdrowszych znajomości i stopniowo wygaś kontakt. Z tego sposobu korzystaj jednak tylko wtedy, gdy nie zagraża ci krzywda ze strony tej osoby.

· Ignorowanie (tzw. ghosting). Jest to bardziej radykalna odmiana wygaszania, która pozwala szybciej zakończyć przyjaźń lub związek poprzez zerwanie wszelkiego kontaktu – nieodpowiadanie na esemes i inne wiadomości, unikanie spotkań. Sposób ten jest najbardziej przydatny wtedy, gdy trzeba szybko i bez konfrontacji zerwać toksyczną czy wręcz niebezpieczną relację. Jeżeli jednak często widujesz daną osobę, na przykład w szkole czy w pracy, ignorowanie raczej nie będzie najlepszą opcją.

Ze względu na to, jak ogromne znaczenie mają w naszym życiu relacje z innymi ludźmi, toksyczne więzi mogą powodować dotkliwe cierpienie. Dlatego bardzo ważna jest umiejętność ich rozpoznania i zakończenia. Czy chodzi o przyjaciela, sympatię, szkolnego dręczyciela, nauczyciela, czy też szefa, kluczowe jest rozpoznanie, że druga strona nie szanuje cię ani nie ceni twojej wartości. Jako osoba nastoletnia nie masz zapewne pełnej kontroli nad tym, z kim się stykasz w życiu, ale możesz podjąć odpowiednie działania, by zakończyć znajomość, która nie jest dla ciebie dobra, i zastąpić ją wybraną przez siebie relacją z osobą, która będzie cię wspierać i doceni twoją wartość. Zakończenie niezdrowych, toksycznych relacji może się przełożyć na wzrost poczucia szczęścia oraz zmniejszenie stresu i niepokoju.

Fragment pochodzi z książki:

„Myśli samobójcze u nastolatków. Jak pokonać ból emocjonalny, odzyskać siłę i przywrócić życiu sens”