Krzysztof Varga poleca: Pięć filmów, które leczą duszę

Historia rozgrywa się tuż po zakończeniu II wojny światowej wśród ubogich Włochów, a Delia nie dość, że musi znosić chamstwo męża, marudzenie wrednego teścia, ogarnąć dzieci, to na dodatek dorabia na mieście, a to cerując, a to naprawiając parasole, bo wszystko w domu jest na jej głowie.

Delia zaczyna rozumieć, że jej udręka nie jest konieczna, że na świecie są sympatyczni i życzliwi ludzie. Uświadamia jej to poznanie amerykańskiego żołnierza, a także spotkanie mężczyzny, z którym coś ją kiedyś łączyło. Czy Delia odważy się uciec od męża i zacząć nowe życie z kimś innym – zastanawiamy się przez cały czas, kibicując jej z nieustannym zaangażowaniem.

Czarno-biały film gra z konwencją włoskiego neorealizmu z lat 40, ale jednocześnie jest filmem bardzo współczesnym, stanowiąc głos w dyskusji o prawach kobiet i walce z przemocą i wykorzystywaniem. Geniusz Cortellesi polega na tym, że pokazała ponurą historię, przy której doskonale się bawimy. Nakręcić dramat, gdzie się i śmiejemy, i smucimy, i wzruszamy, i do tego dostajemy doskonałą analizę stosunków społecznych Włoch to mistrzostwo.

„Jutro będzie nasze” posiada też najbardziej zaskakujące zakończenie, którego nie sposób było przewidzieć i potwornie mnie kusi, żeby je wyjawić. Nie tylko wprawia w osłupienie widzów, ale jest tak budujące i tak pięknie pokazane, że łzy widzów są absolutnie usprawiedliwione. Kto widział, ten wie, o czym mówię. A kto nie widział, ten musi koniecznie zobaczyć.

Dobrzy nieznajomi – scenariusz i reżyseria Andrew Haigh

Jeśli smutne kino o samotności i zaświatach może dać nam pociechę i radość to właśnie ten rzadki przypadek. Zwłaszcza, że główną rolę gra Andrew Scott (niezapomniany prof. Moriarty z „Sherlocka”, ksiądz z „Fleabag”, a ostatnio nowy Tom Ripley), aktor który przyciąga z hipnotyczną siłą. A dla tych, którzy lubią aktualnie wzrastające gwiazdy jego filmowym kochankiem – może prawdziwym, a może urojonym – jest Paul Mescal. Adam (Scott) mieszka zupełnie sam w kompletnie pustym bloku gdzieś w Londynie, zajmuje się pisaniem scenariuszy, chyba niezbyt ambitnych, nie ma nikogo bliskiego, a jego rodzice osierocili go trzydzieści lat wcześniej, ginąc w wypadku samochodowym.

Tymczasem w bloku pojawia się nowy lokator, grany przez Mescala Harry, proponując wspólne picie i romans. To, czy Harry istnieje naprawdę, czy jest wymysłem zrozpaczonej wyobraźni Adama trudno powiedzieć. Może istnieje, i to, co się później wydarza, jest wyłącznie fantazją Adama, a może nie istnieje, więc tym bardziej jest to fantazja? A może wszystko było tak, jak to oglądamy? Do tego Adam trafia do domu swych nieżyjących rodziców, którzy jak najbardziej żyją i w dodatku są młodzi. Czy to znów fantazja, czy ojciec i matka Adama są zjawami, czy Adam przeniósł się w czasie, czy może Adam też już nie żyje – to nieważne. Ważne jest to, że bohater może wreszcie pogodzić się ze stratą, poczuć ulgę i zrozumieć, że naprawdę ich kochał, a oni jego. Jeśli macie niepozałatwiane sprawy z rodzicami, jeśli jesteście z nimi w konflikcie, jeśli wciąż macie do nich pretensje, obejrzyjcie koniecznie „Dobrych nieznajomych”.

To najbardziej metafizyczny film, jaki mogliśmy widzieć w tym roku. Tym bardziej że ta metafizyka jest świecka, niesfałszowana żadną religią. I zapewne dlatego można go interpretować na różne, także związane z wiarą w nadprzyrodzoność, sposoby. Dotyka najsilniejszych ludzkich potrzeb: miłości, bliskości, poczucia wzajemnego wsparcia. I pomaga wyzwolić się ze szponów obsesji związanej z przeszłością.

Opadające liście – scenariusz i reżyseria Aki Kaurismaki

Aki Kaurismaki to fiński weteran kina niezależnego. Jeśli ktoś pamięta fiński epizod w „Nocy na Ziemi” Jima Jarmuscha, to natychmiast kupi kino Kaurismakiego. No dobrze, jeśli koniecznie chcecie, żebym reżysera „Człowieka bez przeszłości” z kimś porównał, to powiem: „Kaurismaki to właśnie fiński Jarmusch”. Zwłaszcza, że bohaterowie „Opadających liści” spędzają pierwszą randkę w kinie na „Truposze nie umierają” Jarmuscha, nieśmiesznej komedii o zombie. Do tego pojawiają się plakaty z filmów Godarda, Melville’a, Viscontiego – co za rozkosz je rozpoznawać!

Najnowszy film dziwnego Fina to skromna opowieść o miłości między wyrzuconą z pracy samotną kobietą i robotnikiem-alkoholikiem, którzy poznają się na karaoke, tak dołującym, jak tylko może być karaoke. Są tak nieszczęśliwi, że widz balansuje między płaczem, a śmiechem, bo przecież to czarna komedia. Może dlatego tak zabawna, że w całym filmie nikt się nie uśmiecha, wszyscy mają grobowe miny, a bohaterka, gdy mówi: „W życiu się tak nie uśmiałam” wygląda na skrajnie zrozpaczoną. Ludzie tu jak piją to z mozolną desperacją, jak śpiewają, to wokół robi się pogrzebowa atmosfera, jak starają się być wyluzowani, to ptaki spadają z drzew. A jednak jest to film, który przywraca wiarę w bezinteresowność uczuć. Przez cały czas towarzyszy nam pytanie: po co czytamy setki wywiadów z psychologami, psychoterapeutami, pożeramy artykuły o kryzysach psychicznych i zaburzeniach, wciąż pozwalamy, aby mówiono nam, jak mamy żyć, jak kochać, jak układać swoje relacje, jak porządkować życie, gdy po prostu należy spróbować być życzliwym innym ludziom.

W tle wciąż lecą radiowe wiadomości o wojnie w Ukrainie i smętne fińskie piosenki z tekstami w stylu „Twoja miłość jest zimna jak lód” i „Tkwię w betonie po kolana, nie wiem, czy do grobu dotrę”. Atmosfera jest trumienna, ale przepełnia nas optymizm i wiara w człowieka. Przy okazji to film o nieludzkim systemie, gdzie pracownicom płaci się tyle, co zasiłek, nie mają żadnych praw, a można je wyrzucić za rozdawanie przeterminowanego jedzenia, które i tak trafia na śmietnik. Oto idealna metafora kapitalizmu: nie wolno rozdawać potrzebującym jedzenia, ma się zmarnować, bo taki jest przepis.

„Opadające liście” przypomniały mi belgijski film „Manneken Pis” sprzed niemal trzydziestu lat. Tamten opowiadał o miłości młodej tramwajarki do przypadkowego mężczyzny, który wsiadł do prowadzonego przez nią pojazdu. Jeśli ktoś był w Brukseli, to na pewno zdziwił się, że słynny posążek tego Manneken Pis, czyli siusiającego chłopca, jest taki malutki. I takie skromne filmy o tym, że małe życia mogą mieć w sobie wielką moc, a miłość tramwajarki i przypadkowego faceta albo alkoholika z budowy i sprzedawczyni w sklepie może być prawdziwsza i głębsza niż wszystkie miłości znanych ludzi razem wzięte mają największą wartość.

Perfect Days – scenariusz Wim Wenders, Takuma Takasaki, reżyseria Wim Wenders

Film medytacyjny o tokijskim czyścicielu toalet publicznych, który mimo samotności i niezbyt prestiżowej pracy jest człowiekiem szczęśliwym i znajdującym radość życia. Brzmi niedorzecznie, ale po seansie człowiek chce wyjechać do Japonii i czyścić toalety. Może też dlatego, że wszystkie te przybytki są niezwykłej urody architektonicznej, a na dodatek najwyraźniej jest w nich czysto, jeszcze zanim pojawi się pan Hirayama ze swoimi przyrządami i środkami do dezynfekcji. Na wszelki wypadek nie próbujcie dla osiągnięcia szczęścia zatrudniać się w polskich toaletach publicznych. Zwłaszcza że z niejasnych powodów jest ich bardzo mało, a te, które są, nie zachwycają tak bardzo, jak tokijskie. W Japonii chyba jest inna kultura korzystania z WC niż u nas.

Ten film oczyszcza umysł i nie trzeba interesować się kulturą Wschodu, żeby poczuć jego uzdrawiającą moc. Daje przekaz, że uporządkowane życie, spokój i akceptacja świata prowadzą do szczęścia. Film przeznaczony dla tych, których wszystko wkurza, którzy znajdują się w nieustannym napięciu, na granicy wybuchu niekontrolowanych emocji, którzy nieustannie mają pretensję do wszystkich i całego świata, a przede wszystkim dla tych, którzy nie potrafią pogodzić się z sobą samymi. Uwierzcie: regularny tryb życia, czytanie książek, słuchanie muzyki i zaakceptowanie przemijania potrafią czynić cuda. Żadne proszki na uspokojenie i poprawę nastroju nie pomogą wam tak, jak ten film.

Bulion i inne namiętności – scenariusz i reżyseria Anh Hung Tran

Wspólne gotowanie i jedzenie jako najwyższy wyraz miłości i przywiązania. Nie jest to oryginalna myśl, ale jakże prawdziwa! Wietnamsko-francuski reżyser daje nam ponaddwugodzinną rozkosz nie tylko związaną z erotycznym aspektem jedzenia, ale obserwowania jak długo dojrzewa uczucie między dwojgiem nienajmłodszych osób. Juliette Binoche i Benoit Magimel uwięzieni w XIX-wiecznych konwenansach (a jest to film kostiumowy) pokazują, że mistrzowska precyzja w kuchni prowadzi do spełnienia gdzie indziej.

Owszem, jest to ekranizacja powiedzenia „Przez żołądek do serca”, ale jaka! Bardziej wysublimowana, elegantsza, smaczniejsza niż cały ten szał wokół programów kulinarnych i pisania o jedzeniu, jaki dziś przeżywamy. „Bulion i inne namiętności” odsyła w niebyt popularne programy kulinarne, a jego bohaterowie miażdżą siłą spokoju najsłynniejszych telewizyjnych kucharzy.

Cóż, nie jest to pewnie film dla wegetarian, ale ma w sobie taki zasób subtelności, że pokochają go nawet ci, dla których tofu i komosa ryżowa są ideałem posiłku. Odcedzanie, wyciskanie, szatkowanie jeszcze nigdy nie były tak zmysłowe. Zapiekanie, podsmażanie i duszenie nigdy tak malarsko piękne. Bo ten film jest jak stare malarstwo, elegancki i perfekcyjny w szczegółach. Rozmowy o duchowym wymiarze picia wina w przeciwieństwie do materialnych konieczności jedzenia niech was nie zniechęcą, bo pretensjonalność, jeśli się pojawia, jest jak najbardziej na miejscu i smakuje nie gorzej, niż tytułowy bulion.

Najprawdopodoniej taki film mógł powstać tylko we Francji, w kraju gdzie triumfy święci kuchnia i powieściowy realizm, bo „Bulion i inne namiętności” jest jak powieść Balzaka. Ale zrozumie go każdy, na całym świecie, a dialogi o niuansach w wypiekaniu ciasta mogą być równie porywające jak fizyka kwantowa. „Bulion…” przynosi spokój, wytchnienie, pozwala zapomnieć o śmieciowym jedzeniu pochłanianym w biegu między pracą, domem, a znów pracą. Samo oglądanie scen gotowania leczy żołądek i skołatane nerwy. Jest lekarstwem na współczesną kulturę, która gra na skrajnych emocjach i w ten sposób doprowadza nas do obłędu. A przecież tradycyjnie bulion zawsze był uważany za potrawę leczniczą, która miała wzmocnić osłabione chorobą ciało. I duszę przy okazji.