Limfa – co to jest, jak powstaje i jakie funkcje pełni? Choroby układu limfatycznego

Limfa, inaczej chłonka, to bardzo ważny płyn ustrojowy, który krąży w organizmie człowieka. Limfa rozprowadzana jest po całym ciele za pomocą układu naczyń limfatycznych. Skład chłonki jest podobny do składu osocza krwi, ale zawiera mniej białek i więcej lipidów. W składzie limfy znajdują się także m.in. komórki układu odpornościowego. Głównym zadaniem układu limfatycznego jest oczyszczanie płynu tkankowego z drobnoustrojów, komórek nowotworowych i innych obcych cząstek, a także uczestniczenie w procesie wchłaniania lipidów z przewodu pokarmowego oraz transport białek i limfocytów z przestrzeni międzykomórkowej do krwi.

Jak powstaje limfa?

Limfa to niezbędny do utrzymania homeostazy organizmu płyn ustrojowy, który bezustannie krąży w naszym ciele, pełniąc wiele ważnych funkcji. Limfa powstaje ze śródmiąższowego przesączu osocza krwi, które przenika do przestrzeni międzykomórkowych i jest przechwytywane przez wchodzące w skład układu limfatycznego naczynia włosowate. Osocze z przestrzeni międzykomórkowych do układu limfatycznego przenika przez cienkie ściany naczyń włosowatych. Skład limfy zależy od stanu czynnościowego organizmu, a także miejsca, z którego odpływa.

Podstawowe informacje o limfie (chłonce) i układzie limfatycznym

Układ limfatyczny składa się z naczyń limfatycznych, przewodów limfatycznych, węzłów chłonnych i innych narządów limfatycznych. Zbudowane ze śródbłonka włosowate naczynia limfatyczne mają cienkie ściany, ślepy początek i znajdują się w tkankach. Przewody limfatyczne mają grube ściany oraz chroniące przed cofaniem się limfy zastawki. Do naczyń limfatycznych trafia płyn tkankowy, który jest transportowany do rozmieszczonych w różnych obszarach organizmu węzłów chłonnych.

Węzły chłonne to niewielkie, ale bardzo ważne gruczoły układu limfatycznego, które filtrują chłonkę i zawierają komórki układu odpornościowego. Węzły chłonne tworzą skupiska tkanki limfatycznej i dzielą się na węzły chłonne powierzchniowe i węzły chłonne głębokie. Najwięcej węzłów chłonnych znajduje się m.in. w pachwinach, pod pachami oraz na szyi. W tych lokalizacjach najłatwiej wyczuć powiększone węzły chłonne. Jeżeli węzły chłonne uległy powiększeniu, to niezbędna jest konsultacja z lekarzem. Fizjologicznie węzły chłonne ulegają powiększeniu i stają się bolesne na skutek toczącej się w ich okolicy infekcji. Po zwalczeniu choroby węzły chłonne powinny powrócić do pierwotnych rozmiarów. Zdrowe węzły chłonne są niepowiększone, miękkie, bezbolesne i ruchome.

Inne narządy limfatyczne, które wchodzą w skład układu limfatycznego to m.in. śledziona, grasica, migdałki i kępki Peyera. Śledziona usuwa zużyte erytrocyty i płytki krwi z układu krążenia, a także produkuje limfocyty. Grasica jest miejscem dojrzewania limfocytów T. Migdałki i kępki Peyera są skupiskami tkanki limfatycznej w błonach śluzowych jamy ustnej i przewodu pokarmowego, które chronią organizm przed drobnoustrojami dostającymi się do organizmu wraz z pożywieniem oraz podczas oddychania.

Jak już zostało wspomniane, limfa przez cały czas przepływa przez naczynia limfatyczne. Krążenie limfy jest możliwe dzięki skurczom mięśni szkieletowych, zmianom ciśnienia w jamie brzusznej i klatce piersiowej, a także znajdującym się w przewodach limfatycznych zastawkom, które zapobiegają cofaniu się płynu limfatycznego. W układzie limfatycznym wyróżniamy dwa pnie chłonne, czyli przewód piersiowy i przewód chłonny prawy. Przewód piersiowy zbiera chłonkę z większości ciała i uchodzi do lewego kąta żylnego (żyły podobojczykowej lewej). Przewód chłonny prawy zbiera chłonkę z prawej górnej części ciała i uchodzi do prawego kąta żylnego (żyły podobojczykowej prawej). Dzięki sieci naczyń limfatycznych, które znajdują się w ciele człowieka, chłonka wraca do układu krążenia.

Funkcje układu limfatycznego

Układ limfatyczny pełni trzy ważne funkcje, czyli funkcję odpornościową, funkcję neutralizującą i funkcję odprowadzającą. Głównym zadaniem układu limfatycznego jest ochrona przed atakującymi organizm drobnoustrojami oraz transport komórek układu odpornościowego. Układ limfatyczny zwalcza substancje i ciała obce oraz oczyszcza tkanki m.in. ze szkodliwych produktów przemiany materii, które są naczyniami limfatycznymi odprowadzane do przewodu limfatycznego, skąd trafiają do krwi. Co więcej, układ limfatyczny uczestniczy w transporcie substancji odżywczych oraz bierze udział w gospodarki wodno-elektrolitowej.

Choroby układu limfatycznego

Nie zawsze układ limfatyczny funkcjonuje w prawidłowy sposób. Krążenie limfy może być zaburzone przez działanie różnych czynników. Charakterystycznym objawem zaburzeń w funkcjonowaniu układu naczyń limfatycznych jest obrzęk limfatyczny. Inne choroby układu limfatycznego to m.in. ostre zapalenie naczyń limfatycznych, zapalenie węzłów chłonnych, a także stany zapalne innych narządów limfatycznych.

Obrzęk limfatyczny – przyczyny, objawy, leczenie

Jeżeli układ limfatyczny funkcjonuje w prawidłowy sposób, to krążąca w organizmie limfa wychwytuje zagrażające zdrowiu substancje, a następnie płynie do węzłów chłonnych, gdzie jest oczyszczana ze szkodliwych związków. Zagrażające zdrowiu substancje są transportowane do nerek oraz usuwane z organizmu wraz z moczem. Limfa krąży w organizmie przez cały czas, co sprawia, że na bieżąco są z niego usuwane szkodliwe substancje. Na skutek różnych problemów zdrowotnych oraz przeszkód, które utrudniają krążenie limfy, może powstać obrzęk limfatyczny.

Przyczyny obrzęku limfatycznego

Obrzęk limfatyczny powstaje na skutek nagromadzenia się nadmiernej ilości płynu limfatycznego w tkankach organizmu. Wyróżniamy dwa rodzaje obrzęku limfatycznego, czyli pierwotny obrzęk limfatyczny i wtórny obrzęk limfatyczny. Pierwotny obrzęk limfatyczny jest spowodowany wrodzoną nieprawidłowością lub niedorozwojem układu naczyń limfatycznych. Natomiast wtórny obrzęk limfatyczny jest wynikiem np. nabytego uszkodzenia naczyń chłonnych lub węzłów chłonnych.

Objawy obrzęku limfatycznego

Objawy obrzęku limfatycznego to trwałe lub okresowe powiększenie danej części ciała, najczęściej kończyny dolnej, kończyny górnej, twarzy lub szyi. Obrzękowi limfatycznemu mogą towarzyszyć m.in.:

• dolegliwości bólowe,
• zmiany skórne (np. owrzodzenia)
• ograniczenie ruchomości kończyny,
• niedotlenienie tkanek,
• zmiany martwicze,
• zaburzenia czucia.

Występowanie obrzęku limfatycznego jest wskazaniem do wizyty u lekarza oraz wykonania badań diagnostycznych, które pozwalają wykryć przyczyny zaburzeń w funkcjonowaniu układu limfatycznego. Częste przyczyny nabytego uszkodzenia naczyń chłonnych i pojawienia się obrzęku limfatycznego to m.in.:

• uszkodzenie naczyń limfatycznych na skutek urazu lub zabiegu chirurgicznego,
• infekcje,
• ucisk naczyń limfatycznych na skutek rozrostu guzów nowotworowych,
• radioterapia.

Leczenie obrzęku limfatycznego

Leczenie obrzęku limfatycznego ma na celu zmniejszenie objętości płynu limfatycznego w tkankach, poprawę funkcji układu limfatycznego i zapobieganie powikłaniom. Powikłania obrzęku limfatycznego to m.in. postępujące zmiany zwyrodnieniowe, deformacje w obrębie kości i stawów, stany zapalne, owrzodzenia skóry, zaburzenia krążenia krwi, które zwiększają ryzyko powstawania zakrzepów, a także martwica tkanek. Zagrożeniem związanym z brakiem leczenia i przewlekłym utrzymywaniem się obrzęku limfatycznego jest także mięsak limfatyczny.

Najczęściej stosowane metody leczenia obrzęku limfatycznego to m.in.:

• ułatwiający odpływ limfy z obrzękniętej tkanki drenaż limfatyczny, który bywa również stosowany profilaktycznie oraz w celu poprawy funkcjonowania organizmu. Istnieją różne techniki drenażu limfatycznego np. drenaż limfatyczny manualny;
• uzupełniające drenaż limfatyczny opatrunki uciskowe, które usprawniają przepływ limfy;
• poprawiające krążenie limfy oraz krążenie krwi ćwiczenia fizyczne.

W przypadku nasilonych obrzęków limfatycznych może zostać zastosowane leczenie farmakologiczne. Jeżeli leczenie zachowawcze i leczenie farmakologiczne okażą się nieskuteczne, to może być konieczne leczenie chirurgiczne.

Źródła:

• Janina Sokołowska-Pituchowa, Anatomia człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006
• Tomasz Brzozowski, Konturek Fizjologia człowieka, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław, 2019
• Adam Bochenek, Michał Reicher, Anatomia człowieka. Tom III, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2018
• Szczeklik A., Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2013