W pracy spędzamy średnio osiem godzin dziennie. Nic więc dziwnego, że to, czego tam doświadczamy, ma znaczący wpływ na nasze samopoczucie psychiczne. Negatywne zachowania i mobbing dewastują naszą psychikę.

Dla wielu osób praca to nie tylko sposób na zarabianie. Może umożliwiać rozwój, przynosić satysfakcję i poczucie spełnienia, które korzystnie wpływają na samoocenę. Często jest miejscem, w którym ludzie nawiązują trwałe relacje z innymi, co daje poczucie przynależności i wsparcia. Dla części pracowników jest też źródłem poczucia sensu i celu w życiu.

Jest jednak też druga, ciemna strona pracy. Praca potrafi być przyczyną chronicznego stresu, może prowadzić do wypalenia zawodowego i innych poważnych kryzysów zdrowia psychicznego.

Czynniki, które mogą oddziaływać niekorzystnie na osoby pracujące, zalicza się do tzw. zagrożeń psychospołecznych, co oznacza, że te aspekty organizacji pracy i zarządzania mogą potencjalnie powodować szkody dla zdrowia, bezpieczeństwa i dobrostanu (wellbeingu) pracowników.

Zgodnie z badaniem OSH Pulse Survey, przeprowadzonym przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy w 2022 r. w grupie pracowników z Europy, wśród zagrożeń psychospołecznych najczęściej wymieniane były: silna presja czasowa, przeciążenie pracą, brak autonomii i wpływu na tempo i sposób wykonywania pracy oraz przemoc słowna, szykanowanie, mobbing.

Z kolei badanie „Mobbing w środowisku pracy”, przeprowadzone w 2024 r. przez firmę Antal oraz Dobrą Fundację, wskazuje, że aż 93 proc. polskich pracowników co najmniej raz doświadczyło w swoim miejscu pracy negatywnych zachowań, które po spełnieniu określonych warunków dotyczących ich uporczywości i czasu trwania mogłyby zostać uznane za mobbing. Przy czym spośród osób dotkniętych negatywnymi zachowaniami niemal połowa przyznała, że miały one miejsce przynajmniej raz w tygodniu.

Aż 90 proc. badanych z doświadczeniem zachowań mobbingowych wskazało na pogorszenie zdrowia psychicznego na skutek tych przeżyć, a u 75 proc. respondentów pogorszyło się również zdrowie fizyczne.

Patrząc na to z tej perspektywy, zjawisko mobbingu zdecydowanie należy uznać za istotny czynnik związany z miejscem pracy, który potencjalnie odpowiada za pogorszenie kondycji psychicznej jednostki.

Heinz Leymann, psycholog, psychiatra i pionier badań nad mobbingiem, zdefiniował to zjawisko jako długotrwałe, systematyczne prześladowanie i nękanie jednostki w miejscu pracy. Według jego definicji mobbing to sytuacja, w której jedna lub więcej osób poddaje inną osobę uporczywym i powtarzającym się działaniom mającym na celu poniżenie, ośmieszenie, izolację lub zniszczenie jej reputacji.

Mobbing definiowany jest też na inne sposoby – zarówno w psychologii, jak i w prawie, gdzie jego definicję można znaleźć w rodzimym Kodeksie pracy. Mimo pewnych różnic w podejściu poszczególnych autorów to, co jest wspólne – i tym samym bezsprzecznie charakterystyczne dla mobbingu – to:

— długotrwałość i systematyczność – mobbing nie jest jednorazowym zachowaniem negatywnym, ale powtarzającymi się działaniami trwającymi przez dłuższy czas;

— przemoc psychiczna – wskazywana jako główny mechanizm stosowany przez sprawcę, a obejmuje zarówno bezpośrednie ataki, jak i bardziej subtelne formy agresji słownej czy manipulacji;

— negatywne skutki dla osoby poszkodowanej – mobbing jako długotrwała systematyczna przemoc i przewlekły stresor negatywnie wpływa na zdrowie zarówno psychiczne, jak i fizyczne.

Mobbing może przejawiać się na wiele sposobów. Ani definicje psychologiczne, ani prawne nie określają szczegółowo konkretnych zachowań mobbingowych, co oznacza, że ich lista pozostaje otwarta.

Leymann na podstawie swoich badań nad przemocą psychiczną w środowisku zawodowym opracował listę 45 zachowań, które bywają stosowane w procesie mobbingu. Lista Leymanna (znana również jako LIPT – Leymann Inventory of Psychological Terror) może być pomocna dla zidentyfikowania typowych zachowań mobbingowych.

We wspomnianym już wcześniej badaniu Antala posłużono się właśnie tą listą. I tak, więcej niż połowa badanych doświadczyła w pracy: krytykowania wykonywanej pracy (w tym publicznego), rozsiewania plotek, przemocy słownej, lekceważenia, przerywania, ograniczenia lub niedawania możliwości wypowiedzi, przydzielania zadań nieadekwatnych do kompetencji (znacznie poniżej lub powyżej, albo bezsensownych), ignorowania, ograniczania możliwości rozmowy z innymi pracownikami, izolacji społecznej. Te przykłady uświadamiają, jakie negatywne zachowania są najbardziej powszechne.

W kontekście wcześniejszych rozważań nad definicją mobbingu warto w tym miejscu przypomnieć, że pojedyncze zachowanie tego typu nie jest mobbingiem. Nie zmienia to jednak faktu, że jest to zachowanie przemocowe i nieakceptowalne. A jeśli będzie się powtarzać w sposób systematyczny i uporczywy, może zostać sklasyfikowane jako tenże.

Jak pisze Marie-France Hirigoyen, psychiatra zajmująca się przemocą w pracy, wyróżnić można trzy typowe fazy mobbingu: inicjację, eskalację i fazę chroniczną.

Mobbing często rozpoczyna się od z pozoru niewinnej różnicy zdań, drobnego nieporozumienia lub błahego konfliktu. W początkowej fazie (inicjacji) mobbing to często tzw. przemoc w białych rękawiczkach, na tyle subtelna, że trudno ją uchwycić i właściwie rozpoznać. Mogą to być mikroagresje czy zachowania pasywnoagresywne. W kolejnej fazie (eskalacja) ataki ze strony sprawcy przybierają na sile i częstotliwości oraz stają się bardziej bezpośrednie i zauważalne, będąc źródłem silnego stresu pracownika, który dostrzega już, że stał się obiektem przemocy. Faza chroniczna to etap systematycznego nękania, w której wszyscy w otoczeniu dystansują się od osoby poszkodowanej, „przyzwyczajają się” do mobbingu, a zachowania negatywne traktują jako swoistą dla danego miejsca pracy normę. To etap, na którym osoba poszkodowana jest już wyczerpana i ponosi poważne koszty zdrowotne przemocy, jakiej długotrwale doświadcza. Często staje przed dylematem, czy resztką sił walczyć o swoją godność i szacunek oraz miejsce w firmie, czy zrezygnować z tej pracy, by chronić swoje zdrowie.

Zachowania mobbingowe to bez wątpienia niezwykle silny i przewlekły stresor, który może prowadzić do poważnych i często długotrwałych konsekwencji dla zdrowia psychicznego.

Marie-France Hirigoyen, odnosząc się do zdrowotnych konsekwencji mobbingu, stanowczo stwierdza: „Niewiele jest zachowań agresywnych, które krótkoterminowo pociągałyby za sobą zaburzenia psychosomatyczne równie poważne, a ich skutki długoterminowe byłyby równie destrukcyjne”.

Osoby dotknięte mobbingiem często doświadczają zaburzeń depresyjnych i lękowych, obniżenia samooceny i poczucia bezradności. Objawy obejmują również poczucie izolacji i wycofania społecznego.

Badania Leymanna i Gustafsson dowiodły, że wskutek mobbingu u osób poszkodowanych może rozwinąć się zespół stresu pourazowego (PTSD), co daje nam podstawy do tego, by doświadczenie mobbingu nazwać szczególnym rodzajem interpersonalnej traumy. Część osób doświadczających mobbingu zgłasza również myśli lub tendencje samobójcze.

Mobbing i negatywne zachowania w miejscu pracy stanowią przykład tego, jak środowisko zawodowe może znacząco wpłynąć na pogorszenie zdrowia psychicznego.

Należy podkreślić, że przeciwdziałanie mobbingowi jest prawnym obowiązkiem pracodawcy, dlatego ważne jest, by firmy i osoby je reprezentujące (zarząd, osoby zarządzające) aktywnie angażowały się w jego eliminowanie i promowanie zdrowego, bezpiecznego i wolnego od przemocy środowiska pracy.

Jeśli doświadczamy lub jesteśmy świadkami zachowań negatywnych, spróbujmy zareagować, by przerwać ciszę, która karmi mobbing. Warto też do skutku szukać miejsca pracy przestrzegającego praw pracowniczych i szanującego pracownika – tak, by praca była źródłem dobrostanu, a nie pogorszenia kondycji psychicznej. //kę. Jak się przed nimi obronić?

Ewelina Supińska — psycholożka, coach kryzysowa, ekspertka ds. zdrowia psychicznego i wellbeingu z kilkunastoletnim doświadczeniem zawodowym. W latach 2006-2019 pracowała w polskich i międzynarodowych korporacjach w działach Human Resources. Od 2019 r. prowadzi własną firmę szkoleniową i prywatną praktykę specjalistyczną. Autorka książki „Pierwsza pomoc psychologiczna. Jak wspierać osoby w kryzysie psychicznym?”

Udział

Leave A Reply

Exit mobile version