Przymusowe leczenie psychiatryczne – przebieg, podstawa prawna, odwołanie

Orzeczenie w sprawie skierowania na przymusowe leczenie psychiatryczne jest wydawane przez sąd opiekuńczy jedynie w ściśle określonych przepisami prawa sytuacjach. Na przymusowe leczenie psychiatryczne może zostać skierowana np. osoba, która stanowi zagrożenie dla siebie lub innych oraz osoba, której stan zdrowia nie pozwala na świadome leczenie. Zasady dotyczące przymusowego leczenia psychiatrycznego regulują przepisy ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego.

Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez zgody pacjenta

Przymusowe leczenie psychiatryczne stosowane jest w kilku przypadkach. Warto zaznaczyć, że przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez zgody pacjenta może odbywać się w dwóch trybach, czyli:

W trybie wnioskowym w celu uzyskania zgody sądu opiekuńczego na rozpoczęcie przymusowego leczenia psychiatrycznego – wniosek o skierowanie osoby chorej psychicznie na przymusowe leczenie w szpitalu psychiatrycznym mogą złożyć krewni w linii prostej i linii bocznej (np. rodzice, dziadkowie, rodzeństwo), zstępni (np. syn, córka, wnuki), małżonek, przedstawiciel ustawowy osoby chorej, osoba sprawująca faktyczną opiekę nad osobą chorą psychicznie oraz organ pomocy społecznej. O pomoc w rozpoczęciu procedury można zwrócić się do Gminnego lub Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej;
W trybie nagłym – dotyczy osób, które ze względu na stan zdrowia (np. zaostrzenie się przebiegu choroby psychicznej) zagrażają sobie lub innym osobom. W tym przypadku lekarz, który przyjmuje pacjenta, po konsultacji z innym specjalistą, może zadecydować o konieczności skierowania na obserwację psychiatryczną. Kierownik szpitala psychiatrycznego lub innego szpitala, w którym znajduje się oddział ogólnopsychiatryczny, musi powiadomić o przymusowej hospitalizacji sąd opiekuńczy. Lekarz przyjmujący osobę chorą psychicznie do szpitala ma obowiązek poinformować ją o powodach swojej decyzji oraz o przysługujących osobie chorej prawach.

Co ważne – w przypadku trybu wnioskowego istotną kwestią nie jest uciążliwość osoby chorej psychicznie, ale jej stan zdrowia, a osoby bliskie nie powinny wnioskować o przymusowe leczenie psychiatryczne, kierując się interesem własnym.

Przymusowe leczenie psychiatryczne – podstawa prawna

Zgodnie z ustawą z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez zgody pacjenta może nastąpić tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy zostaną spełnione następujące warunki:

osoba chora psychicznie z powodu zaburzeń psychicznych nie jest zdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych,
osoba chora psychicznie z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu lub zdrowiu,
osoba chora psychicznie z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać życiu lub zdrowiu innych osób;
leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę stanu zdrowia osoby chorej psychicznie,
leczenie w szpitalu psychiatrycznym zapobiegnie znacznemu pogorszeniu się stanu zdrowia osoby chorej psychicznie;
wyczerpano wszystkie możliwości skutecznego leczenia ambulatoryjnego oraz brak jest możliwości udzielenia osobie chorej innego rodzaju pomocy np. ze względu na odmowę przyjmowania leków.

Jak już zostało wspomniane, przyjęcie do szpitala psychiatrycznego może zostać dokonane na wniosek m.in. przedstawiciela ustawowego osoby chorej psychicznie, osoby sprawującej faktyczną opiekę nad osobą chorą psychicznie, a także lekarza psychiatry.

Skierowany do sądu opiekuńczego pisemny wniosek musi zawierać:

przyczyny przyjęcia do szpitala psychiatrycznego;
szczegółowe informacje na temat skłaniającego do przymusowego leczenia psychiatrycznego zachowania osoby chorej oraz informacje o stanie jej zdrowia psychicznego;
opinię innego specjalisty, która potwierdzi konieczność przyjęcia na odział psychiatryczny bez zgody pacjenta.

Jeżeli nie jest możliwe przeprowadzenie badania psychiatrycznego i wydania orzeczenia o stanie zdrowia, bo osoba chora psychicznie z powodu zaburzeń psychicznych nie współpracuje z lekarzem, to sąd może zdecydować o konieczności przeprowadzenia badania bez zgody osoby chorej. W związku z decyzją sądu osoba chora psychicznie może zostać doprowadzona i poddana badaniu psychiatrycznemu na wniosek sądu.

Przebieg procedury przyjęcia do szpitala psychiatrycznego bez zgody pacjenta

Zarówno w przypadku trybu wnioskowego, jak i trybu nagłego obowiązują określone procedury, które muszą zostać dopełnione, aby skierowanie na przymusowe leczenie psychiatryczne było zgodne z prawem.

Wniosek o skierowanie na przymusowe leczenie psychiatryczne musi zostać złożony do sądu opiekuńczego właściwego ze względu na miejsce pobytu osoby chorej.

Jeżeli przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez zgody pacjenta odbywa się w trybie nagłym, to musi zostać w ciągu 72 godzin zgłoszone przez kierownika szpitala psychiatrycznego do sądu opiekuńczego właściwego dla miejsca zamieszkania osoby chorej. Sąd opiekuńczy po rozpatrzeniu wniosku i zapoznaniu się z dokumentacją ma obowiązek wyznaczyć sędziego, który w ciągu 48 godzin spotka się z osobą chorą, a następnie wyda orzeczenie o zgodności lub niezgodności przyjęcia do szpitala psychiatrycznego. Jeżeli sędzia orzeknie, że chory bezzasadnie został umieszczony w zakładzie psychiatrycznym, to postępowanie jest umarzane, a pacjent bezzwłocznie wypisywany z oddziału szpitalnego. Jeżeli zostają spełnione przesłanki do umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym bez zgody chorego, to rozpoczyna się postępowanie sądowe i w ciągu 14 dni powinna odbyć się rozprawa – osobie chorej sąd wyznacza radcę prawnego lub adwokata z urzędu.

Przed rozprawą sąd zapoznaje się z dokumentacją medyczną i innymi informacjami na temat osoby chorej psychicznie oraz może zasięgnąć opinii biegłych sądowych z zakresu psychiatrii.

Jeżeli na podstawie otrzymanej dokumentacji medycznej i opinii biegłego, a także informacji uzyskanych m.in. od bliskich chorego sąd uzna, że przyjęcie do szpitala psychiatrycznego jest zasadne, to orzeka o konieczności kontynuowania przymusowego leczenia. Jeżeli zachodzą wątpliwości co do zasadności leczenia psychiatrycznego bez zgody chorego, to sąd może nakazać natychmiastowe wypisanie osoby chorej ze szpitala lub zdecydować o konieczności przeprowadzenia kolejnych badań i konsultacji.

Przymusowe leczenie psychiatryczne – odwołanie od decyzji sądu

Osoba przebywająca w zakładzie psychiatrycznym, a także przedstawiciel ustawowy osoby chorej mają prawo odwołać się od wydanego orzeczenia sądu opiekuńczego do sądu wyższej instancji w terminie 7 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o decyzji sądu. Odwołanie nie wstrzymuje wykonania orzeczenia.

Osoba chora psychicznie lub jej przedstawiciel ustawowy może również w każdym czasie żądać wypisania ze szpitala psychiatrycznego. Jeśli lekarz kierujący zdecyduje o odmowie wypisania chorego, to niezwłocznie zawiadamia o tym sąd opiekuńczy, który rozpoznaje sprawę w trybie pilnym. Sąd może zatwierdzić odmowę wypisania ze szpitala psychiatrycznego lub nakazać wypisanie osoby chorej.

Należy pamiętać, że przymusowe leczenie psychiatryczne jest procedurą ściśle określoną przepisami prawa. Głównym celem przyjęcia do szpitala psychiatrycznego bez zgody pacjenta jest zapewnienie ochrony zdrowia osobom, które nie są zdolne do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych oraz osobom, których zachowanie wskazuje, że mogą zagrażać własnemu życiu i zdrowiu oraz stanowić zagrożenie dla innych. Przymusowe leczenie psychiatryczne zawsze stosowane jest pod kontrolą sądową.

Źródła:

Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz.U. 1994 Nr 111 poz. 535
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 listopada 1995r. regulujące szczegółowy sposób działania szpitala psychiatrycznego w sprawach przyjmowania oraz wypisywania ze szpitala psychiatrycznego (Dz. U. 1995r. Nr 150, poz.736)