Na początku jest dla niej „spełnieniem marzeń”. Nie wie, że związała się z psychopatą

Co takiego?

— W każdym przypadku na początku mężczyzna zadawał dużo pytań na temat tego, czego partnerka poszukuje w związku miłosnym. Kobiety bardzo chętnie opowiadały o swoich oczekiwaniach, dzięki czemu psychopaci otrzymywali informacje, co mają zrobić, aby zdobyć ich serca.

Potem zapraszali kobiety do dzielenia się swoimi emocjami, uczuciami, cierpieniami, ogólnie rzecz biorąc wszystkim tym, co posłuży im do późniejszej manipulacji. Na początku psychopaci są „spełnieniem marzeń” każdej kobiety. Skupiają całą uwagę na swoich partnerkach, komplementują, pochlebiają, mówią o przyszłości, rodzinie i dzieciach, wspierają pragnienia i marzenia partnerek, są uczynni wobec ich przyjaciół i rodziny.

Czy osoba będąca w związku z psychopatą może zauważyć u niego pewne charakterystyczne cechy?

— Aby w pełni zrozumieć, jak myślą i działają psychopaci, należy przeanalizować przypadki ich ofiar. Zainspirowany pracą psychoterapeutyczną Sandry Brown, na pewnym etapie mojej kariery zacząłem pracować także z kobietami, które były lub są w relacji z osobą o silnych tendencjach.

Przeciętnej osobie niezwykle trudno jest dostrzec cechy psychopatyczne na początku relacji z partnerem, ponieważ we współczesnym świecie bardzo mało się robi na rzecz edukowania, kim naprawdę są psychopaci i jakie są konsekwencje bycia z nimi w relacji.

Tak jak już wcześniej wspomniałem, zwykli ludzie, zgodnie z popularnonaukowymi i medialnymi przekazami dotyczącymi psychopatów, spodziewają się ich obecności w świecie przestępczym. Nie zakładają, że ktoś, kogo właśnie spotkali, kto jest miły, elokwentny, czarujący, z bardzo dobrą opinią, może okazać się psychopatą. Ludzie nie są uwrażliwieni na potencjalną obecność psychopatów w swoim życiu.

Wiele kobiet, które padają ofiarą psychopatów, ujmuje ich zaradność i sukces (prawdziwy lub powierzchowny). Mężowie lub partnerzy moich pacjentek (lub uczestniczek badań naukowych z zakresu psychopatii) to w dużej mierze ludzie, którzy zrobili karierę, piastują stanowiska kierownicze w korporacjach, bankach, polityce. To znani prawnicy, lekarze specjaliści, wysoko postawieni wojskowi, a zdarzyło się też kilku psychologów. Jeśli kobieta ufnie zakłada, że psychopatą jest osoba bardzo silnie zaburzona, o tendencjach agresywnych, przemocowych, antyspołecznych i kryminalnych, nie spodziewa się, że może nim być również odnoszący sukcesy, czarujący człowiek, którego właśnie spotkała.

Psychopaci to przemocowcy?

— Psychopaci zazwyczaj nie podnoszą ręki na swoje partnerki — nie można zaobserwować przemocy fizycznej. Mimo to krzywdzą swoje ofiary psychicznie, duchowo, seksualnie, finansowo czy emocjonalnie.

Krzywda ta, w większości przypadków, prowadzi do stanów lękowych, depresyjnych, a niekiedy do PTSD (zespołu stresu pourazowego). Właśnie dlatego, że w relacjach z psychopatami nie pojawia się przemoc fizyczna, wiele osób nie dostrzega innych oznak patologii, które są sygnałami ostrzegawczymi. W większości wypadków pacjentki biorą winę na siebie i próbują się zmieniać, aby naprawić związek. Trwa to do momentu, kiedy zostają poważnie skrzywdzone, bardzo często jest to zdrada na tle seksualnym.

Jeśli chodzi o przemoc i oszustwa finansowe ze strony psychopatów, zauważyłem pewną zależność. Zakochane ofiary psychopatów nie spodziewają się, że ich partnerzy są w stanie wykorzystać je finansowo. Wierzą, że – jak w każdym związku – partnerzy wspierają się wzajemnie, w tym także materialnie.

Tymczasem psychopaci prowadzą pasożytniczy tryb życia i bez wyrzutów sumienia przywłaszczają sobie dobra materialne swoich partnerek, robiąc to w taki sposób, żeby nie było dowodów na wypadek sprawy sądowej. Zauważmy, jak głęboko patologiczna jest to cecha – psychopaci żerują na innych ludziach, nawet gdy nie potrzebują pieniędzy.

Czy ofiary tego nie widzą?

— Większość kobiet nie zauważa patologicznych cech u psychopaty ze względu na jego zdolności manipulacyjne i wyrafinowane gry psychologiczne, które prowadzi ze swoimi ofiarami. Psychopata manipuluje nimi tak intensywnie i skutecznie, że większość kobiet zaczyna tracić poczucie rzeczywistości. Psychopata, w sposób systematyczny i bardzo logiczny, wmawia swojej ofierze problemy, sugerując jej od czasu do czasu, że coś jest z nią nie tak. Większość kobiet zaczyna szukać pomocy psychologicznej lub terapeutycznej i zamiast skupić się na sobie, zastanawia się, dlaczego on jej to robi, dlaczego ona nie funkcjonuje dobrze w związku z partnerem. Zastanawia się, co jest z nią nie tak, co może zrobić, aby ich związek przetrwał. Sposób myślenia ofiar jest efektem długotrwałej i intensywnej manipulacji ze strony psychopaty.

Co dzieje się dalej?

— Następnym elementem manipulacji są deklaracje i opinie wyrażane przez psychopatów. Dzięki swojej elokwencji świetnie reagują oni na wartości etyczne, ale tylko na poziomie werbalnym i tylko powierzchownie (jest to związane z reaktywnością poznawczą i inteligencją, o której już wcześniej wspominałem). Zajmowane stanowiska polityczne czy pozycje społeczne nie mają nic wspólnego z ich światopoglądem ani wartościami.

Co to znaczy?

— Podam przykład z mojej prywatnej praktyki psychologicznej, w której spotykam dziesiątki pokrzywdzonych kobiet. Mąż mojej pacjentki, który jest osobą publiczną, z silnymi poglądami prawicowymi, deklarował takie wartości, jak prawda, służba, uczciwość, patriotyzm, rodzina czy wiara, w celu uzyskania stanowiska z ramienia pewnej partii. Po jakimś czasie pacjentka zauważyła – i po części miała na to dowody – że jego wiara i patriotyzm to tylko puste deklaracje, nie obchodzą go problemy społeczne, liczy się tylko pozycja i wspinanie się po drabince władzy.

W związku tym doświadczyła przemocy psychicznej, seksualnej i ekonomicznej. Była wielokrotnie zdradzana – jej partner upodobał sobie domy publiczne. W tym przypadku pacjentka potrafiła dużo znieść. Nawet to, że była zmuszana do dewiacyjnych praktyk seksualnych. Zdarzenie, które zaczęło cały proces wycofywania się z tej relacji, to moment, kiedy dowiedziała się, że mąż wielokrotnie zdradzał ją z prostytutkami.

Jaka jest kolejna charakterystyczna cecha psychopaty?

— Sposób, w jaki komunikuje się z innymi ludźmi. Psychopata sprawia wrażenie mistrza komunikacji i potrafi uwieść każdego, kto jest w jego zasięgu. Psychopaci świetnie operują językiem konkretnym, natomiast mają braki w posługiwaniu się językiem abstrakcyjnym.

Mimo że poziom inteligencji psychopaty jest wysoki, to jednak abstrakcyjny charakter języka, który dotyka sfery emocjonalnej lub uczuciowej, wywołuje u niego dezorientację. Nie stanowi to większego problemu, ponieważ w takich sytuacjach szybko zmienia temat, spycha na margines słowa i pojęcia abstrakcyjne. Wszystko po to, aby przestały pojawiać się w rozmowach. Potrafi je nawet określać jako głupie i nielogiczne, aby partnerka nie chciała już o nich rozmawiać.

W niektórych przypadkach psychopaci udają, że czegoś nie rozumieją, żeby móc gnębić swoją ofiarę. Widok kobiety, która miota się, nie umiejąc komunikować się z psychopatą, daje mu dużo satysfakcji. Większość moich pacjentek zaobserwowała, że gdy używały języka abstrakcyjnego, aby mówić o swoich emocjach, uczuciach i sytuacji w związku, nie były w stanie nawiązać prawdziwej komunikacji ze swoimi partnerami.

Dlaczego?

— Ponieważ oni rozumieli tylko konkrety. Nieustanne podejmowanie przez kobiety prób w celu nawiązania komunikacji ze swoimi zaburzonymi partnerami sprawia, że odchodzą one od zmysłów i zaczynają kwestionować swoje umiejętności komunikacyjne, swoje zdolności do wyrażania emocji, a w niektórych przypadkach i swoje zdrowie psychiczne.

Kolejnym problemem związanym z językiem psychopatów jest semantyka. Psychopaci inaczej interpretują znaczenie słów lub zdań, o czym partnerki początkowo nie wiedzą. Słowo „miłość” wypowiadane przez partnerkę jest interpretowane przez psychopatę jako „podporządkowanie partnerki”. „Zaufanie” to „paranoja”, „więź” to „przywiązanie”, „kłamstwo” to „moja wersja prawdy”, „problemy” to „zawracanie głowy przez partnerkę”, „odwaga” to „brak strachu”, „sentymentalny” to „niebezpiecznie miękki – niestabilny”.

Sandra Brown zaobserwowała, że podczas niewygodnych dla nich rozmów psychopaci stosują następujące techniki:

• brak odpowiedzi na niewygodne pytania
• udzielanie odpowiedzi niezwiązanej z pytaniem
• skierowanie pytania z powrotem do rozmówcy
• wszczynanie kłótni z powodu jednego słowa
• przywoływanie innych kłótni
• używanie sformułowań, które rozpraszają partnerkę, wskutek czego oddalają ją od pierwotnego tematu
• dokonywanie projekcji swojego zachowania na partnerkę
• snucie długich opowieści w celu skierowania rozmowy na inne tory
• przybranie postawy osoby wszechwiedzącej
• kłamstwo i manipulacja faktami.

Psychopaci nie są w pełni świadomi swojego braku poczucia więzi emocjonalnej z kimkolwiek, ponieważ zawsze tacy byli, od kiedy pamiętają. Wyniki badań pokazują, że – pomimo problemów z przetwarzaniem cudzych emocji (na przykład empatii, smutku, wyrzutów sumienia) – nie mają oni deficytu w zakresie przetwarzania niewerbalnych treści emocjonalnych. Bardzo dobrze radzą sobie z wychwytywaniem języka niewerbalnego w takich formach, jak mowa ciała, kontakt wzrokowy, gesty czy odpowiedź na dotyk. To właśnie ta umiejętność utwierdza kobiety w przekonaniu, że wybrany mężczyzna jest kimś wyjątkowym. Pamiętajmy, że kryzys w związku może zdarzyć się każdemu i zazwyczaj mija po jego przepracowaniu. Funkcjonowanie z psychopatą polega jednak na tym, że nagle, z dnia na dzień, okazuje się, że człowiek, którego kochamy, jest kimś zupełnie innym.

Czy kobieta może sugerować mężczyźnie, by ten udał się do psychiatry lub na terapię?

— Moje pacjentki niejednokrotnie sugerowały swoim partnerom, aby ci udali się do psychologa, psychiatry lub terapeuty. Jednym z największych problemów jest znajdowanie ekspertów, którzy potrafią rozpoznać osoby o cechach psychopatycznych. Kilka pacjentek opowiadało mi o tym, jak ich „czarujący partner” zgadzał się udać do specjalisty i tak zmanipulował terapeutę, że ten wystawił mu laurkę. Brak wyszkolonych i doświadczonych specjalistów stanowi największą przeszkodę w rozpoznawaniu osób psychopatycznych, a także w niesieniu pomocy terapeutycznej ich ofiarom.

Więcej jest psychopatów czy psychopatek? Jak wygląda podział ze względu na płeć?

— Jeśli chodzi o podział na mężczyzn i kobiety w kontekście występowania psychopatii, musimy odwołać się do badań, które stosowały stare metody pomiaru tego zaburzenia [jak choćby model Roberta D. Hare’a — red.]. Badania te pokazują, że zdecydowanie więcej mężczyzn przejawia tendencje psychopatyczne.

Dlaczego?

— Wcześniejsze badania na ogół skupiały się na mężczyznach i zawsze w kontekście ich zachowań antyspołecznych lub kryminalnych. Większość osób popełniających przestępstwa to mężczyźni, więc automatycznie kojarzone z nimi było zjawisko psychopatii. Dopiero teraz, kiedy mamy metody badania „czystego” konstruktu psychopatii [badania prof. Boduszka i jego współpracowników, a także doświadczenie wynikające z poświęcania uwagi ofiarom psychopatów – red.] – który nie jest utożsamiany z zachowaniami kryminalnymi – możemy szacować występowanie psychopatii w populacji ogólnej. Badania wskazują, że kobiety mają większy potencjał empatii afektywnej. Co się dzieje, kiedy kobieta jest psychopatką? Jakie są różnice pomiędzy psychopatką a psychopatą w świetle nowego modelu psychopatii PPTM? Tego jeszcze nie wiemy. Pracujemy nad tym.

Czy psychopata może wejść w związek z innym psychopatą?

— Teoretycznie tak, ale ja nie znam takiego przypadku.

Co zakłada psychopata, wchodząc z kimś w relację?

— Celem psychopaty nie jest relacja polegająca na zakochaniu i miłości. Jest to korzyść, jaką psychopata może mieć, będąc w związku z inną osobą. Należy pamiętać, że psychopaci mają bardzo bujne życie seksualne, więc uwodzenie dla seksu także jest celem. Aczkolwiek najważniejszymi celami są dla nich władza, kontrola, status społeczny i finansowy.

Obserwuję przypadki mężów lub partnerów moich pacjentek. Niektórzy z nich, kiedy zaczynali relację z kobietami, nie byli ani bogaci, ani znani. Na pierwszych etapach swoich karier byli przeciętniakami. Z czasem, dzięki pozycji żony (lub partnerki) albo jej rodziny, robili olbrzymią karierę, a ich status społeczny i finansowy diametralnie wzrastał. Kilka moich pacjentek to osoby bardzo znane, osobowości telewizyjne, i mężczyźni o silnych cechach psychopatycznych wiązali się z nimi po to, aby się wypromować.

Wspominałeś, że psychopaci wykorzystują alkohol do manipulacji. Jak to robią?

— Pozwalają, zachęcają, a czasami prowokują do spożywania alkoholu. A kiedy rozmówca jest pijany, prowadzą rozmowy, które są nagrywane i wykorzystywane do szantażu lub w sprawach sądowych. Miesiącami, a nawet latami dokumentują wypowiedzi i zachowania partnerek pod wpływem alkoholu, co stanowi dowód w sprawie rozwodowej i w sądowej walce o prawa rodzicielskie. Mogą to być krótkie filmy, podczas których sprowokowane żony wypowiadają się w sposób bardzo emocjonalny na temat swoich partnerów, a ci potajemnie to nagrywają. Po takich nagraniach często sami się okaleczali i zgłaszali się na obdukcję do prywatnej kliniki. Pozostawało jeszcze zgłoszenie na policję i w taki sposób spreparowany dowód trafiał do prawnika. To jest tylko jeden z przykładów pokazujących, do czego są zdolni psychopaci.

Fragment książki „Jak się nie dać psychopacie? Poznaj jego metody” Daniela Boduszka i Żanety Gotowalskiej-Wróblewskiej wydanej przez Wydawnictwo Znak. Tytuł, lead i skróty od redakcji „Newsweeka”. Książkę można kupić tutaj.