To kluczowa cecha rozwoju osobistego, dobrych relacji i ogólnego samopoczucia. U nastolatków pewność siebie miewa kryzysy, co wpływa na kształtowanie ich tożsamości i postrzeganie siebie. W jakich zachowaniach można ją dostrzec, czym pewność siebie na pewno nie jest i jak pomóc nastolatkom ją budować?
Pewność siebie to wiara w siebie. Przekonanie o swoich umiejętnościach, zdolności do podejmowania decyzji oraz o wartości jako osoby. To zaufanie, że jesteśmy w stanie stawić czoła wyzwaniom. Jest nią też akceptacja swoich wad i błędów. Nastolatki pewne siebie potrafią zrozumieć, że każdy popełnia błędy i że nie definiują one ich wartości. To także otwartość na nowe doświadczenia – gotowość do podejmowania ryzyka i wyzwań. Młodzi ludzie, którzy wierzą w siebie, są bardziej skłonni do eksploracji nowych możliwości, jak uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych czy nawiązywanie nowych znajomości. To też umiejętność wyrażania siebie: nastolatek jasno komunikuje swoje myśli, uczucia i potrzeby. Jest otwarty na rozmowę i potrafi bronić swoich przekonań.
A czym pewność siebie nie jest? To nie arogancja czy przesadne poczucie własnej wartości. Arogancja często maskuje wewnętrzne lęki i niepewność, a prawdziwa pewność siebie jest oparta na autentycznym przekonaniu o swojej wartości. To nie perfekcjonizm – dążenie do doskonałości czy brak akceptacji dla swoich niedoskonałości. Nastolatki pewne siebie akceptują, że nie muszą być idealne, by być wartościowe. To też nie jest brak wątpliwości czy lęków. To umiejętność radzenia sobie z tymi emocjami i przekonanie, że można je pokonywać. Nie jest to potrzeba ciągłego uznania, stałego potwierdzania swojej wartości u innych.
Pewni i niepewni
Pewność siebie u nastolatków wyraża się w różny sposób. Młodzi ludzie chętnie biorą udział w zajęciach szkolnych, sportowych, związanych z pasją. Nie boją się wyrażać swojego zdania i aktywnie uczestniczą w dyskusjach. Istotne w rozwoju społecznym i emocjonalnym nastolatków jest nawiązywanie i utrzymywanie relacji. Osoby pewne siebie z otwartością, odwagą i zaufaniem budują nowe przyjaźnie, dbając o innych i zauważając własne potrzeby i uczucia. Chętnie dzielą się tym, czego doświadczają, co czują, o czym myślą. Otwarcie mówią o swoich uczuciach – pozytywnych i negatywnych. Rozumieją, że wyrażanie emocji jest częścią bycia człowiekiem. Są gotowe podejmować wyzwania, nawet przy ryzyku porażki. Próbują nowych aktywności, sprawdzają się w różnych dyscyplinach sportowych, artystycznych.
Newsweek Psychologia
Foto: Materiały wydawcy
Ważną kompetencją w życiu pełnym bodźców i presji jest umiejętność proszenia o pomoc. Pewne siebie nastolatki zwracają się do innych z prośbą o wsparcie czy pomoc. Pewność siebie sygnalizuje też nastawienie do krytyki. Tacy młodzi ludzie potrafią przyjmować konstruktywną krytykę jako okazję do rozwoju, a nie atak na swoją wartość.
Z kolei brak pewności siebie nastolatki często maskują. To może prowadzić do rozwoju problemów emocjonalnych i społecznych. Mogą np. przyjąć postawę przesadnej pewności siebie, aby ukryć swoje wątpliwości. Manifestują to przez arogancję – wydają się dominować w rozmowach, próbując przyciągnąć uwagę i udowodnić swoją wartość. Przechwalają się – często opowiadają o swoich osiągnięciach, by zbudować wrażenie sukcesu, mimo że wewnętrznie czują się niepewnie.
Niepewni siebie młodzi mogą też unikać sytuacji interpretowanych przez nich jako wyzwania, bo wywołują w nich lęk. Możemy zauważyć np. odmowę udziału w zajęciach. Nastolatek stara się unikać sytuacji, które wiążą się z oceną (np. prezentacje, udział w zajęciach), obawiając się porażki. Charakterystyczna bywa też izolacja społeczna – młodzież unika spotkań towarzyskich, co prowadzi do izolacji i poczucia osamotnienia. Także – przeciwnie – angażowanie się w nadmierną ilość aktywności, by udowodnić swoją wartość, np. nadmierna nauka, czyli perfekcjonizm w szkole, mogący prowadzić do ogromnego zmęczenia i przeciążenia obowiązkami. Z kolei zaangażowanie w różne koła zainteresowań wynika z potrzeby bycia wszechstronnym – by nas akceptowano i uznano.
Nastolatki, które czują się niepewnie w różnych sytuacjach, często stają się zbyt zależne od opinii innych. Przejawia się to w przesadnym analizowaniu krytyki – każda uwaga, nawet konstruktywna, może być interpretowana jako atak na ich wartość. Możliwa jest też zmiana zachowania: dostosowują swoje opinie, styl ubierania się czy zainteresowania, by zyskać akceptację rówieśników.
Młodzi ludzie mogą również maskować swoje emocje, np. zachowują się pozornie obojętnie: udają, że nie zależy im na opiniach innych lub że są odporni na krytykę, co często jest pozorne. Stosują humor jako tarczę: używają żartów, by zatuszować niepewność i lęk. Brak pewności siebie często wpływa na umiejętność wyrażania swoich potrzeb i granic. Nastolatki mogą przejawiać problemy z asertywnością, np. unikać konfrontacji. Często nie potrafią jasno wyrażać swoich myśli i uczuć, obawiając się odrzucenia. Bywa, że zgadzają się na wszystko. Starają się być lubiane, często rezygnując z własnych przekonań i preferencji. Mają trudności z mówieniem o swoich pragnieniach lub uczuciach, obawiając się, że nie zostaną zrozumiane lub zaakceptowane.
W dzisiejszych czasach wielu nastolatków wykorzystuje media społecznościowe, by maskować swoje braki w realnym życiu. Kreują idealny wizerunek. Publikują starannie wyselekcjonowane zdjęcia i osiągnięcia, aby stworzyć iluzję doskonałości. Porównują się z innymi rówieśnikami. Czują się gorsi lub mniej wartościowi, co może pogłębiać ich uczucie niepewności.
Jak traci się pewność siebie
W codziennym funkcjonowaniu młodego człowieka może pojawić się wiele trudności, które stopniowo wpływają na zmianę zachowania i sposobu postrzegania siebie, innych i świata.
Oto kilka istotnych przyczyn, które mogą prowadzić do utraty pewności siebie:
• Presja społeczna: W dobie mediów społecznościowych i kultury porównań nastolatki często czują się zmuszane do spełniania nierealistycznych oczekiwań. Współczesna młodzież często zmaga się z ogromną presją, aby spełniać oczekiwania rówieśników, rodziny czy mediów społecznościowych. Idealizowane obrazy i porównania mogą prowadzić do rozwijania nieadekwatnego obrazu siebie, swoich umiejętności.
• Krytyka i oceny: Obawa przed krytyką ze strony rówieśników lub nauczycieli może zniechęcać młodzież do angażowania się w życie szkolne i społeczne. Negatywne komentarze, zarówno ze strony rówieśników, jak i dorosłych, mogą znacznie obniżyć poczucie własnej wartości. Krytyka, słyszana zwłaszcza w młodym wieku, jest często zapamiętywana i wpływa na sposób myślenia o sobie. Również w życiu dorosłym.
• Strach przed porażką: W obliczu wysokich oczekiwań wielu nastolatków boi się podejmować ryzyko i stara się unikać sytuacji, w których można ponieść porażkę. Taki strach może prowadzić do unikania aktywności, które mogłyby przyczynić się do wzrostu pewności siebie.
• Zmiany w ciele i tożsamości: Okres dojrzewania wiąże się z wieloma zmianami fizycznymi i emocjonalnymi. To czas intensywnych emocji, które mogą wpływać na sposób postrzegania siebie i swoich umiejętności. Młodzi ludzie mogą czuć się niepewnie z powodu swojego wyglądu, co wpływa na ich pewność siebie.
• Izolacja społeczna: W czasach rozwoju technologii i mediów społecznościowych wielu nastolatków doświadcza izolacji i samotności, co może prowadzić do niskiej pewności siebie. Często porównują swoje życie z idealizowanymi wersjami innych, co pogłębia ich uczucie niedoskonałości.
Jak wspierać pewność siebie?
Rozpoznać strategie maskujące. To pierwszy krok. Rola rodziców w procesie kształtowania się poznawczego, emocjonalnego czy społecznego młodego człowieka jest kluczowa. Poprzez dostrzeganie osiągnięć – docenianie wysiłku wkładanego w proces realizacji celów – a nie tylko sukcesów i pozytywnych ocen. Istotne jest też tworzenie bezpiecznego środowiska w oparciu o otwartą, wspierającą atmosferę, w której rozmowa o uczuciach, lękach, porażkach może przebiegać w otoczeniu troski, życzliwości i uwagi. Pamiętajmy też o modelowaniu pozytywnych zachowań, jak zdrowa asertywność i zwracanie uwagi na własne potrzeby.
Wspierajmy niezależność, zachęcając dzieci do podejmowania wyzwań. Wspierajmy w stawianiu czoła nowym sytuacjom, nawet jeżeli wiąże się to z ryzykiem porażki. Rodzice mogą znacząco wpłynąć na budowanie zdrowego poczucia własnej wartości u swoich dzieci. Dzięki ich wsparciu młodzież ma szansę na rozwój pewności siebie, co przyniesie korzyści w szkole, w życiu osobistym i zawodowym – w przyszłości. Cenne jest też towarzyszenie młodemu człowiekowi – puszczanie go wolno, wzmacnianie niezależności i jednocześnie troskliwe obserwowanie kolejnych samodzielnych kroków. Życzliwie wspierajmy w razie potrzeby. To najważniejsze zadania wychowawcze rodzica nastoletniego dziecka.
To oczywiście niełatwe zadanie. A biorąc pod uwagę, że warto modelować u młodych postawę: nie muszę wszystkiego wiedzieć i umieć, mogę więc skorzystać z pomocy, sięgnijmy po książkę „Budowanie pewności siebie dla nastolatków”. Być może ułatwi nam praktyczne zastosowanie konkretnej wiedzy, z uważnością i współczuciem jako potężnymi narzędziami w odkrywaniu siebie. Warto wspierać rodziców w stawaniu się dobrym, czułym, zaangażowanym towarzyszem młodej osoby – niezależnej, a jeszcze potrzebującej uważnego, troskliwego opiekuna.
Marta Szydłowska — psycholożka, certyfikowana psychoterapeutka i superwizorka poznawczo-behawioralna. Psychoterapeutka terapii skoncentrowanej na współczuciu (CFT) oraz terapii akceptacji i zaangażowania (ACT). Wykładowczyni w Szkole Psychoterapii Poznawczo-Behawioralnej Uniwersytetu SWPS. Naukowe zainteresowania rozwija w obszarze kontekstualnych nauk o zachowaniu i w tematyce ekopsychologii. Obserwuje w pracy terapeutycznej dobroczynny wpływ natury na funkcjonowanie człowieka
