Surowce krytyczne, a wśród nich słynne już metale ziem rzadkich, stały się przedmiotem „dealu” (z ang. umowy) pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Ukrainą.
Jak opisywał „The Economist”, pomysł udostępnienia ukraińskich złóż amerykańskim firmom zrodził się w „planie zwycięstwa” Wołdymyra Zełenskiego, który jeszcze w październiku ubiegłego roku przedstawiono prezydentowi Joe Bidenowi oraz ubiegającemu się o ten urząd Donaldowi Trumpowi. Ten drugi szybko zwietrzył interes, licząc, że w ten sposób Ameryka pozyska cenne surowce, których największe zasoby pozostają w rękach Chińczyków. Brak kontroli nad tymi zasobami stanowi dla USA strategiczną słabość, którą od lat próbują zniwelować.
Czym tak naprawdę są surowce krytyczne i metale ziem rzadkich, których zapragnął amerykański prezydent? I jak bogata pod tym względem jest Ukraina?
Surowce kluczowe dla gospodarki. Ukraina ma się czym pochwalić
Określenie surowce krytyczne oznacza, że są one kluczowe dla gospodarki, a ich zasoby lub dostęp do nich są ograniczone. Mają też szerokie zastosowanie w nowych technologiach, przemyśle zbrojeniowym, czy kosmicznym. Do tej grupy zalicza się metale ziem rzadkich. To rodzina 17 pierwiastków chemicznych z rodziny skandowców (skand i itr) i lantanowców (lantan, cer, prazeodym, neodym, promet, samar, europ, gadolin, terb, dysproz, holm, erb, tul, iterb i lutet).
Ukraina jest uważana za kraj posiadający spore rezerwy surowców krytycznych, w tym metali ziem rzadkich. Kijów szacuje, że na terytorium kraju znajduje się około 5 proc. globalnych zasobów.
W większości dane są szacunkowe i prezentowane przez ukraińskie instytucje. Wynika z nich, że Ukraina jest jednym z pięciu wiodących krajów pod względem globalnych dostaw grafitu – niezbędnego w przemyśle elektrycznym. Posiada około 19 mln ton potwierdzonych rezerw – według Ukraińskiej Służby Geologicznej.
Ta sama państwowa instytucja wylicza, że kraj jest na szóstym miejscu pod względem światowych zasobów tytanu – metalu bardzo lekkiego a jednocześnie trwałego, mającego szerokie zastosowanie, m.in. w przemyśle stoczniowym, kosmicznym, zbrojeniowym, branży chemicznej, lotniczej, jubilerskiej oraz w inżynierii biomedycznej.
Białe złoto. Nikt w Europie nie ma go tyle co Ukraina?
W Ukrainie stwierdzono także występowanie sporych ilości manganu i żelaza.
Kraj dysponuje też znaczącymi zasobami litu, kluczowego w produkcji szkła i ceramiki, baterii, akumulatorów oraz smarów. Tylko potwierdzone rezerwy litu, zwanego też „białym złotem”, są największe na Starym Kontynencie i wynoszą – w ocenie Ukraińskiej Służby Geologicznej – 500 tys. ton.
W Ukrainie występują także inne pierwiastki, takie jak beryl i uran, które są niezbędne do budowy broni jądrowej i reaktorów.
Ukraińskie dane potwierdzają także szacunki prezentowane przez Światowe Forum Ekonomiczne, które również wskazują, że Ukraina może być kluczowym dostawcą litu, berylu, manganu, galu, cyrkonu, grafitu, apatytu, fluorytu i niklu.
Metale ziem rzadkich. Dlaczego Stanom Zjednoczonym tak zależy?
Jeśli Stany Zjednoczone rzeczywiście będą w stanie pozyskiwać te cenne surowce z Ukrainy, w tym metale ziem rzadkich, zmniejszą w ten sposób zależność od Chin, które są pod tym względem niekwestionowanym światowym liderem i dominują w globalnym łańcuchu dostaw.
Jak podaje „The Guardian”, Chiny posiadają jedną trzecią światowych rezerw metali ziem rzadkich, ale odpowiadają za 90 proc. podaży.
Problem może okazać się jednak pozyskanie obiecywanych przez Ukrainę zasobów. Część surowców znajduje się na okupowanych przez Rosjan terenach. Jak czytamy w BBC, w 2022 r. SecDev, kanadyjska firma konsultingowa zajmująca się ryzykiem geopolitycznym, przeprowadziła ocenę, która wykazała, że Rosja zajęła 63 proc. ukraińskich kopalni węgla, a także połowę jej złóż manganu, cezu, tantalu i pierwiastków ziem rzadkich.
Szczegółowe dane na ten temat są utajnione, ale międzynarodowe szacunki potwierdzał prezydent Ukrainy. Na początku lutego, w wywiadzie dla agencji Reutera Wołodymyr Zełenski mówił, że Rosja kontroluje tereny, na których znajduje się około połowa ukraińskich złóż metali ziem rzadkich.
