Według starych wierzeń święcone jedzenie posiadało nadzwyczajną moc. Skąd ta tradycja?

Symbolem nowego życia były zaś jajka – gotowane i malowane. Dzielono się nimi podczas śniadania w Wielką Niedzielę, tak samo, jak opłatkiem w czasie wigilijnej wieczerzy. W ten sposób wzmacniano rodzinne więzi i zapewniano zgodę w rodzinie. Jajka nie tylko zjadano, lecz także wykorzystywano do ozdoby. „Układano je w stosy na półmiskach razem z innymi potrawami. Te najpiękniejsze były też popularnym świątecznym prezentem” – wspomina Łozińska.

Wielkanocne stoły uginały się również od mięsiwa. Stawiano na nich szynki, pasztety, pieczoną baraninę, kiełbasy, w tym białą, która uchodziła za specjalność polskiej kuchni, oraz przyrządzone na wiele sposobów ptactwo. Mięso i wędliny oznaczały koniec postu. Były też symbolem dobrobytu.

Symbolem zarówno dobrobytu, jak i umiejętności oraz powodzenia były baby wypiekane w niezliczonych rodzajach: chlebowe, koronkowe, waniliowe, szafranowe, piaskowe, migdałowe… Jedne polewano czekoladą, inne lukrem lub konfiturami, a niektóre rodzaje podawano bez dodatków.

Oprócz bab na wielkanocnym stole królowały mazurki. Pieczono je na kruchym cieście lub cienkim opłatku, miały smaki karmelowe, czekoladowe, pomarańczowe, marcepanowe, różane… „Nie sposób je wszystkich wymienić, gdyż mazurki jak żadne inne świąteczne wypieki zależą od fantazji pani domu i jej indywidualnego pomysłu. Stanowią misterne dzieła sztuki wysubtelnionego smaku w połączeniu ze zmysłem piękna” – czytamy w „Ziemiance polskiej” z lat 20. XX wieku.

Gdy stół był już pięknie nakryty, cała rodzina wraz ze służbą i gośćmi czekała niecierpliwie na księdza, który miał poświęcić potrawy. „Po jego wyjściu można było spróbować ciast i mazurków. Mięsa nie wolno było dotykać, bo w sobotę obowiązywał jeszcze post. Jednak w niektórych domach, zwłaszcza w dwudziestoleciu międzywojennym, uznawano, że poświęcenie pokarmów automatycznie oznacza koniec Wielkiego Postu i zasiadano do mięsnej kolacji, bywało, że w towarzystwie księdza proboszcza” – pisze Łozińska.

Z czasem zwyczaj święcenia w domu zaczął zanikać. Ogromne wiklinowe kosze wypełnione po brzegi jedzeniem zanoszono do kościoła, a wiara w nadzwyczajną moc święconych pokarmów nie zanikała. „Dlatego po przyjeździe z kościoła należało obejść ze święconym dom trzy razy, aby odpędzić wszelkie złe moce. Wierzono, że dzięki temu węże, żmije i ropuchy nie wejdą do zabudowań” – pisze ks. Protazy Newerani. A Hanna Szymanderska w książce „Polska Wielkanoc” dodaje: „Poświęcone kości zwierząt i drobiu należało zakopać w czterech rogach granic wioski, aby zabezpieczyć ją od klęsk i gradu. Ze święconym chlebem należało obejść stodołę, aby przez cały rok była pełna. Skorupki pisanek wyrzucone do ogrodu chroniły kapustę od liszek, a chleb dawany krowom powodował dobre ich zapładnianie. Święconym należało się podzielić z najbiedniejszymi i sierotami. I nic ze święconego nie mogło się zmarnować”.

Aby zapewnić urodzaj na cały rok, przed kościołem w Wielką Sobotę opalano złożone na krzyż głowienki, czyli drewienka leszczyny. Wybierano leszczynę, bo to ona – według starych podań – udzieliła schronienia Świętej Rodzinie w czasie ucieczki z Egiptu. „Popiół ze stosu rozsypywali gospodarze na polu podczas pierwszej orki, a głowienki – w drugi dzień wielkanocnych świąt zatykali na krańcach swojego pola, by je chronić od klęsk żywiołowych. Jeden z leszczynowych krzyżyków bywał przybijany nad drzwiami domu, przystrojony potem paskami kolorowej bibułki bronił dostępu do domu złym duchom” – pisze Szymanderska.

W XX wieku koszyki zanoszone do kościoła w Wielką Sobotę stawały się coraz mniejsze. Nadal jednak nie może w nich zabraknąć jajek, wędliny, ciasta i baranka. Powinien się też znaleźć chrzan „na znak tego, że gorzkość męki Jezusowej tego dnia w słodycz nam się i radość zamieniła”, oraz masło, które „znaczy tę słodycz”. Warto również umieścić w koszyczku sól, bo chroni ona przed zepsuciem ciała i duszy, a także odstrasza złe moce, oraz ser, symbol zgody między człowiekiem a przyrodą.

Niektórzy nie wyobrażają sobie wielkanocnego koszyczka bez zajączka, symbolu wiosny i budzącej się do życia przyrody.

Ponoć śpi on z otwartymi oczami i był pierwszym, który zobaczył Zmartwychwstałego Jezusa. Należy mu się więc specjalne wyróżnienie.