Pięć krajów Organizacji Państw Turkijskich (OTS) przezwyciężyło wieloletnie spory dotyczące liter i znaków diakrytycznych i uzgodniło wspólny 34-literowy alfabet łaciński dla swoich języków. Przełomowe okazało się wrześniowe spotkanie Komisji ds. Wspólnego Alfabetu Turkijskiego, do którego doszło w Baku.
W przypadku Azerbejdżanu, Turcji i Uzbekistanu, które posługują się już alfabetem łacińskim, przyjęcie standardowego alfabetu może być stosunkowo proste. Inaczej sprawa wygląda w przypadku Kazachstanu, który jest w trakcie odchodzenia od cyrylicy.
W Kirgistanie, jedynym państwie członkowskim OTS, które nie zdecydowało się jeszcze na przejście na alfabet łaciński, wspólny alfabet pozostaje kwestią sporną. W kraju od lat 90. toczy się w tej sprawie debata pomiędzy naukowcami, politykami i opinią publiczną.
Kirgistan: Rosja naciska na zostanie przy cyrylicy
Językoznawcy, którzy reprezentowali Biszkek na spotkaniu w Baku twierdzą, że projekt alfabetu kirgiskiego w wersji łacińskiej jest już gotowy i oczekuje wyłącznie na decyzję polityczną. Prezydent Kirgistanu Sadyr Dżaparow stwierdził jednak, że jest „za wcześnie”, aby kraj porzucił cyrylicę narzuconą byłym republikom radzieckim przez Moskwę.
Łacińska wersja alfabetu kirgiskiego składa się z 28 liter i w pełni zachowuje strukturę fonemiczną języka. Opiera się na alfabecie zaadaptowanym przez kirgiskiego językoznawcę i polityka Kasyma Tynystanowa i używanym w Kirgistanie od 1927 do 1940 roku.
Jak podkreślają jednak eksperci, decyzja Kirgistanu o rezygnacji z cyrylicy może rozgniewać bliskiego sojusznika – Moskwę, która odbierze ją jako próbę opuszczenia rosyjskiej strefy wpływów. Rosyjscy politycy wielokrotnie wzywali Biszkek, aby nie podważał roli języka rosyjskiego, który ma w Kirgistanie status urzędowego.
Wspólny alfabet łaciński. Pierwsza była Turcja
Dyskusja na temat wspólnego alfabetu rozpoczęła się niemal natychmiast po upadku Związku Radzieckiego, na początku lat 90. Turcja dążyła wówczas do zacieśnienia więzi z innymi turkijskimi narodami – Azerami, Kazachami, Kirgizami, Turkmenami i Uzbekami.
Naukowcy, którzy przygotowali ostateczną wersję ujednoliconego alfabetu, składającego się z 34 liter, twierdzą, że odzwierciedla on cechy języków turkijskich używanych w tych krajach. Każde z państw zmieniło niektóre litery, aby odzwierciedlić cechy fonetyczne swojego języka.
Turcja przeszła na alfabet łaciński w 1928 roku, porzucając pismo arabskie. Inne ludy tureckie przez krótki czas używały alfabetu łacińskiego we wczesnych latach Związku Radzieckiego. Moskwa zmusiła jednak republiki do zastąpienia ich alfabetu cyrylicą.
Całkowity powrót do alfabetu łacińskiego zajął Azerbejdżanowi około 10 lat – proces ten rozpoczął się w kraju w grudniu 1991 roku. Obecny alfabet łaciński używany w krajach Kaukazu Południowego składa się z 32 liter.
Turkmenistan i Uzbekistan odchodzą od cyrylicy
Turkmenistan, który nie jest członkiem OTS, ale ma w organizacji status obserwatora, w 1993 roku ponownie wprowadził alfabet łaciński. Najnowsza wersja alfabetu turkmeńskiego opartego na łacinie składa się z 30 liter i była kilkakrotnie zmieniana.
Uzbekistan rozpoczął stopniowe przechodzenie na alfabet łaciński w 1993 roku, nadal używając cyrylicy. Ostateczna wersja alfabetu łacińskiego dla języka uzbeckiego, zawierająca 29 liter i apostrof wskazujący twardy znak, specjalne dźwięki lub intonację, została zaprezentowana w 2019 roku.
Kazachstan planuje zakończyć przejście na alfabet łaciński do 2025 roku. Po wielu latach dyskusji ówczesny prezydent Nursułtan Nazarbajew podpisał w 2017 roku dekret o stopniowej wymianie alfabetu cyrylicy na alfabet łaciński. Alfabet składa się z 32 liter, a niektóre dźwięki są oznaczone apostrofem.
Tadżykistan, jedyny nieturecki kraj w Azji Środkowej (naród indoeuropejski pochodzenia irańskiego – red.), w dalszym ciągu używa cyrylicy. Wezwania niektórych naukowców do zastąpienia cyrylicy literami arabskimi nie znalazły tam dotąd poparcia.
Organizacja Państw Turkijskich obejmuje Kirgistan, Kazachstan, Uzbekistan, Turcję i Azerbejdżan. Status obserwatora mają Turkmenistan, Węgry i nieuznany na arenie międzynarodowej Cypr Północny.
Bądź na bieżąco i zostań jednym z ponad 200 tys. obserwujących nasz fanpage – polub Interia Wydarzenia na Facebooku i komentuj tam nasze artykuły!
