Polska, Europa i świat w kolejnych dekadach XXI wieku

Tematy zdominowały konferencję „Na karuzeli zmian. Scenariusze na XXI wiek dla Polski i Europy”. Wydarzenie odbyło się z okazji 20-lecia działalności fundacji „Amicus Europae” oraz jubileuszu 70. urodzin prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego.

„Newsweek” był patronem medialnym konferencji.

– Zmiany technologiczne są nie do zatrzymania – nie ma wątpliwości Aleksander Kwaśniewski, prezydent RP w latach 1995-2005. Jak dodaje, najnowsze dokonują się w oparciu o rozwój sztucznej inteligencji.

Te słowa padły w trakcie konferencji „Na karuzeli zmian. Scenariusze na XXI wiek dla Polski i Europy”, która odbyła się w listopadzie 2024 r. Prezydent zwrócił uwagę na tempo zachodzących zmian, które staje się sporym wyzwaniem. I jednocześnie powoduje trudności adaptacyjne. W kontekście rozwoju technologii, przypomniał o podziale społeczeństw na cyfrowe dzieci i cyfrowych imigrantów.

Drugim poważnym wyzwaniem jest klimat i zrównoważony rozwój. Jak zauważył Aleksander Kwaśniewski, już nawet zatwardziali przeciwnicy teorii o zmianach klimatycznych, dostrzegają anomalie i gwałtowne zjawiska pogodowe.

Migracje i demografia również będą determinowały rozwój Europy w kolejnych latach. – W sprawach migracji jesteśmy w klinczu – nie miał wątpliwości Aleksander Kwaśniewski.

Jak dodał, migracje są częścią historii ludzkości. I to właśnie w Europie wielu migrantów szuka szansy na lepsze życie. Stary Kontynent – z związku z kryzysem demograficznym – potrzebuje też nowych ludzi na rynku pracy.

– Mądra polityka migracyjna to zadanie kolosalne, niełatwe – nie miał wątpliwości prezydent.

Również w obszarze rozwoju gospodarczego znajdujemy się w momencie zwrotnym. Najmłodsze pokolenie będzie musiało zmierzyć się z rosnącymi niesprawiedliwościami społecznymi oraz trudnościami na rynku pracy. Ten ostatni aspekt jest szczególny, gdy spojrzy się na najlepsze w historii wskaźniki dotyczące poziomu wykształcenia.

Rozwój w kolejnych latach będzie determinowała także nowa architektura geostrategiczna.

– Dzisiaj wyraźnie widać, że trwa rywalizacja, jak ta mapa geostrategiczna będzie wyglądała. Jakie miejsce zajmą USA, Chiny, jak siebie zdefiniuje Unia Europejska, jak będzie budować swoją imperialną pozycję Rosja. Do tego dojdą Indie ze swoimi imbibicjami – wyliczał Aleksander Kwaśniewski.

W jego opinii, w kolejnych latach nadal będzie nam towarzyszyć chaos. Decydenci coraz częściej będą podejmować kluczowe decyzje pod presją czasu i zazwyczaj będą go posiadali zdecydowanie mniej.

Przełomowe wydarzenia

Aleksander Kwaśniewski, oficjalnie otwierając wydarzenie, zauważył, że wielkim szczęściem jego pokolenia było to, że mogło ono uczestniczyć nie tylko jako świadek, ale również jako współautor zmian, które się w Polsce dokonały. W pierwszej kolejności wymienił powrót do europejskiej rodziny po 1989 r. i uchwalenie nowej konstytucji RP w 1997 r.

– Byliśmy wśród tych, którzy Polskę wprowadzali do Sojuszu Północnoatlantyckiego. Już wtedy – 25 lat temu – wiedzieliśmy, że jest to wydarzenie historyczne. I z dzisiejszej perspektywy, wobec rosyjskiej agresji na Ukrainę, widzimy, że znaczenie tego faktu, naszej obecności w NATO jest nadzwyczajne – podkreślił były prezydent.

Przypominał, że 20 lat temu miał miejsce kolejny przełom, gdy Polska dołączyła do Unii Europejskiej. Jak zauważył, szansa została w pełni wykorzystana. I nadal z niej korzystamy, pozostając beneficjentem członkostwa w UE.

Ostatnie lata były jednak pełne wezwań. Mający miejsce po rozpadzie ZSRR pochód demokracji w praktyce został zastopowany. Pandemia COVID-19, a od 2022 r. agresja Rosji na Ukrainę, to pierwsze z brzegu przykłady wydarzeń, które mocno przeobraziły globalny ład w ostatnich latach.

Uczestników konferencji przywitał następnie za pośrednictwem przygotowanego specjalnego nagrania Leonid Kuczma, prezydent Ukrainy w latach 1995-2005. Mówił o agresji rosyjskiej oraz o roli jaką od lat pełni Aleksander Kwaśniewski wobec Ukrainy.

Na konferencji obecny był także minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski, który przypominał o roli prezydenta Kwaśniewskiego w trakcie jego politycznej kariery.

– Od wielu lat wspiera Ukrainę, odegrał kluczową rolę w przebiegu pomarańczowej rewolucji w 2004 r. – podkreślił szef MSZ.

– Burzliwe wydarzenia ostatnich lat pokazują, że pokój i demokracja nie są dane raz na zawsze – dodał.

Zwrócił uwagę, że gdy Rosja zaatakowała w lutym 2022 r. Ukrainę, „fundamenty naszej cywilizacji zostały zachwiane”, a „globalny porządek, oparty na zasadach prawa międzynarodowego, został zakwestionowany”.

Wyzwania stojące przed Europą

Pierwszą w trakcie konferencji debatę „Polska i Unia Europejska – wyzwania i perspektywy na następne 10 lat” poprowadziła Karolina Zbytniewska, redaktorka naczelna Euractiv Polska. Poprosiła o nakreślenie głównych wyzwań, jakie obecnie stoją przed Polakami i Europejczykami.

Magdalena Sobkowiak-Czarnecka, podsekretarz stanu w Kancelarii Premiera, w pionie ds. Unii Europejskiej wskazała na trzy aspekty: odsunięcie widma wojny od Europy, wyzwania technologiczne związane z rozwojem sztucznej inteligencji oraz dezinformacją, a także konkurencyjność Unii Europejskiej

Hans-Gert Pöttering, b. przewodniczący Parlamentu Europejskiego mówił o geopolityce, wskazując również na inwazję Rosji na Ukrainę, oraz o polityce klimatycznej.

– Potrzebujemy pewnej równowagi – z jednej strony jest Zielony Ład, z drugiej konkurencyjność – zauważył również Hans-Gert Pöttering.

Danuta Hübner, b. komisarz UE ds. polityki regionalnej i b. europosłanka obok sytuacji w Ukrainie za główne wyzwania wskazała bezpieczeństwo i konkurencyjność. W jej opinii, UE przechodzi właśnie „etap wymyślania się na nowo”.

Štefan Füle, były komisarz UE ds. sąsiedztwa i rozszerzenia dodał do listy konieczność nauczenia się na nowo współpracy z sojusznikami z USA po wyborze Donalda Trumpa na urząd prezydenta. Zaapelował o większą sprawczość Unii, by ta nie była silniejsza jedynie w wyniku kryzysów.

Ukraina, bezpieczeństwo i geopolityka

Debatę „Agresja Rosji na Ukrainę a przyszłość bezpieczeństwa międzynarodowego” poprowadziła Agnieszka Lichnerowicz, dziennikarka TOK FM.

Kajsa Ollongren, b. wicepremier i minister obrony Holandii wskazała na koszty i skutki gospodarcze, jakie wywołuje wojna w przypadku samej Rosji – inflacja, wysokie stopy procentowe, wszystkie moce przemysłowe wykorzystywane na cele wojenne. Jak dodała, wszystkie środki trafiają na wojnę, a nie cele których potrzebują sami Rosjanie. Nie miała wątpliwości: jeśli chcemy trwałego pokoju, niezbędne są gwarancje bezpieczeństwa wobec Ukrainy.

Prof. Adam Daniel Rotfeld, b. minister spraw zagranicznych obawia się, że wojna Rosji z Ukrainą może trwać wiele lat. Problemem jest przede wszystkim rosyjski imperializm i jego konsekwencje. W opinii profesora, rosyjskie siły polityczne opowiadające się za modernizacją kraju są zbyt słabe.

Julia Tymoszenko, b. premier Ukrainy zwróciła uwagę na rolę Polski w obszarze wsparcia i niesienia pomocy Ukrainie. – Wojna w Ukrainie to nie jest wojna o terytorium. To jest wojna o to, co będzie na świecie. Czy będzie rządzić prawo siły, czy będzie rządzić siła prawa – zauważyła.

Prof. Dominik Mierzejewski, kierownik Ośrodka Spraw Azjatyckich Uniwersytetu Łódzkiego zwrócił uwagę na rolę Chin. – Podstawowy problem z Chinami, który będziemy mieli przez długi czas, to strategiczna dwuznaczność – podkreślił.

Gospodarka i konkurencyjność

Trzeci panel „Gospodarka i przedsiębiorczość – jak pokonać istniejące bariery i utrzymać tempo rozwoju?” poprowadziła Aleksandra Karasińska, prezeska Fundacji RASP.

Prof. Marek Belka, b. premier i b. prezes Narodowego Banku Polskiego – komentując raport Mario Draghiego – wskazał na słabą konkurencyjność Unii Europejskiej na tle USA i Chin. Zwrócił uwagę chociażby na słabą zdolność do koncentracji kapitału we Wspólnocie na najważniejszych celach.

Prof. Agnieszka Chłoń-Domińczak, prorektor SGH wskazała na aspekt racjonalności wydatków społecznych. Przypomniała, że istnieją państwa w UE, które mają spore wydatki socjalne, a jednocześnie zachowują konkurencyjność. Wskazała również na konieczność mobilizowania dodatkowych zasobów pracy, w tym np. kobiet.

Dumitru Alaiba, wicepremier, minister rozwoju ekonomicznego i cyfryzacji Mołdawii wskazał, że w przypadku jego kraju ograniczenie przepisów dało dodatkowe 0,5 proc. PKB, a cyfryzacja dalsze 0,4 proc. W jego opinii, by przyspieszyć wzrost, należy uwzględniać potrzeby firm zarówno dużych, jak i małych.

Prof. Witold Orłowski, główny doradca ekonomiczny w PwC podkreślił, że należy stworzyć lepsze warunki do przedsiębiorczości. Kluczowa jest jednocześnie rola edukacji. Wskazał też na największy mankament – europejski rynek nie jest jeszcze w pełni zintegrowany.

Stephane Fuchs, wiceprezes Havas zauważył, że „w UE lubimy komfort, a jednocześnie brakuje nam odwagi i śmiałości”. Zwrócił uwagę na niedostateczną edukację w obszarze sztucznej inteligencji, co ma także wpływ na konkurencyjność firm i gospodarki.

Wojciech Trojanowski, członek zarządu Strabag również podkreślił praktyczne konsekwencje niedostatecznego poziomu integracji europejskiej na poziomie gospodarczym, czego efektem są wciąż istniejące przepisy. W praktyce ograniczają one obrót towarów i przepływ usług.

Sztuczna inteligencja

Dr Tomasz Rożek, założyciel Fundacji „Nauka. To Lubię” poprowadził dyskusję „Sztuczna inteligencja i technologiczne fale zmian w XXI wieku – współpraca czy globalna rywalizacja?”

Agnieszka Jankowska, przewodnicząca Rady ds. Cyfryzacji, wiceprezes zarządu Fundacji Digital Poland zauważyła, że już w praktyce od dawna korzystamy z narzędzi wykorzystujących sztuczną inteligencję, ale do końca nie zdajemy sobie z tego sprawy. Podkreśliła, że Polska w obszarze AI ma potencjał, ale musimy się nauczyć współpracy w obrębie UE.

Krzysztof Gawkowski, wicepremier i minister cyfryzacji przyzna, że jest fanem najnowocześniejszych rozwiązań technologicznych i z zainteresowaniem przygląda się rozwojowi AI. Poinformował, że zainaugurowany został specjalny fundusz inwestujący w AI – z budżetem 1 mld zł.

Edwin Bendyk, prezes Fundacji im. Stefana Batorego zauważył, że za 16 lat będziemy mieli dwa razy większy potencjał w obszarze AI. – Obserwujemy, bądźmy ostrożni – dodał, mówiąc o negatywnych aspektach związanych z jej rozwojem.

– AI będzie wytwarzała tyle samo miejsc pracy, ile będzie wcześniej „zamykała” – powiedziała Marta Poślad, dyrektor ds. polityki publicznej Europy Środkowo-Wschodniej i Transatlantyckiej w Google. Dodała, że niezwykle ważny jest wątek regulacyjny.

Patrick Schneider-Sikorsky, partner-założyciel w Funduszu Innowacji NATO zgodził się, że niezbędne są uregulowania. Jak dodał, docelowo zdolności poznawcze człowieka mogą być gorsze w porównaniu do poprzednich pokoleń.

Bianka Siwińska, prezeska Fundacji Edukacyjnej Perspektywy zauważyła, że dotychczas wszystko co się aktualnie działo, było kiedyś przewidywane przez naukę lub sztukę. Mieliśmy też do czynienia z różnymi środkami interpretacji świata, którymi posługiwał się człowiek. Tymczasem teraz stało się możliwe, że to maszyna będzie mądrzejsza od nas w wielu aspektach.

Rozwój AI jest już tylko kwestią czasu. Otwartą sprawą pozostaje fakt, czy w pełni na nim skorzysta polska gospodarka – podsumowali uczestnicy debaty.

Patroni i partnerzy konferencji

Patronami medialnymi konferencji „Na karuzeli zmian. Scenariusze na XXI wiek dla Polski i Europy” były magazyny „Newsweek” i „Forbes”. Partnerami wydarzenia były: Victor Pinchuk Foundation, Google, InPost i Strabag.