Naukowcy wciąż badają to, w jaki sposób zanieczyszczenie powietrza wpływa na nasze zdrowie i stale odkrywają nowe, niepokojące powiązania pomiędzy smogiem a różnymi schorzeniami. Powiązania te dotyczą nie tylko chorób płuc i serca, ale także funkcji mózgu, w tym między innymi ryzyka rozwoju demencji. Najnowsze badania, w tym praca naukowców ze Szkocji, wskazują na możliwy związek pomiędzy zanieczyszczeniem powietrza w dzieciństwie a ryzykiem rozwoju demencji w późniejszym życiu, w tym choroby Alzheimera.
Zanieczyszczenie powietrza a zdrowie mózgu
Zanieczyszczenie powietrza i jego wpływ na zdrowie ludzkiego organizmu zaczęły być przedmiotem badań już kilka dekad temu, a pierwsze dowody sugerujące, że smog może wpływać na zdrowie mózgu, pojawiły się około 20 lat temu. Naukowcy zauważyli wówczas zmiany w mózgach psów, które żyły w Mexico City, obszarze o dużym stopniu zanieczyszczenia powietrza. Wyniki tego badania zwróciły uwagę na możliwość związku między zanieczyszczeniem powietrza a problemami neurologicznymi, w tym uszkodzeniem mózgu, które mogłoby prowadzić do zaburzeń poznawczych i demencji.
W 2022 roku, po przeglądzie 69 badań zleconym przez brytyjski rząd, ustalono, że zanieczyszczenie powietrza rzeczywiście może przyspieszać procesy degeneracyjne w mózgu, prowadząc do szybszego pogarszania się zdolności poznawczych i zwiększając ryzyko rozwoju demencji w późniejszym życiu. Wyniki tych badań były jednak niewystarczające, aby jednoznacznie wskazać na przyczynowość, szczególnie w odniesieniu do zanieczyszczenia powietrza w okresie dzieciństwa.
Zanieczyszczenie powietrza w dzieciństwie a problemy w starości
Najnowsze badanie, przeprowadzone przez zespół kierowany przez Otto-Emila Jutilę z Uniwersytetu w Edynburgu, poszło o krok dalej, starając się zrozumieć, jak zanieczyszczenie powietrza w młodym wieku może wpłynąć na zdrowie mózgu w dorosłości. Naukowcy postanowili wykorzystać dane z wielkiego badania Lothian Birth Cohort, które obejmowało osoby urodzone w 1936 roku w Szkocji. Celem było zrozumienie wpływu zanieczyszczenia powietrza na rozwój demencji w kontekście całego życia.
Wyniki wskazują, że zanieczyszczenie powietrza w okresie prenatalnym i wczesnodziecięcym może zwiększać ryzyko rozwoju demencji w dorosłości. Badania wykazały, że dzieci, które dorastały w obszarach o wysokim poziomie zanieczyszczenia powietrza, miały większe szanse na rozwój choroby Alzheimera lub innych rodzajów demencji w późniejszych latach życia. Chociaż nie wszystkie wyniki były statystycznie istotne, to wśród badań pojawiły się wyraźne wzorce, które sugerują, że zanieczyszczenie powietrza w pierwszych latach życia może mieć długofalowy wpływ na zdrowie mózgu.
Powiązanie zanieczyszczenia powietrza z demencją
Zgodnie z badaniami Jutili, kluczowym okresem dla zdrowia mózgu może być czas prenatalny oraz wczesne dzieciństwo, kiedy rozwijający się organizm jest najbardziej wrażliwy na szkodliwe czynniki zewnętrzne. Zanieczyszczenie powietrza w tym okresie, szczególnie w postaci drobnych cząsteczek PM2.5 (cząstki stałe o średnicy mniejszej niż 2,5 mikrometra) oraz dwutlenku azotu (NO2), jest powiązane z wyższym ryzykiem rozwoju demencji w późniejszym życiu. Cząsteczki te są w stanie przedostać się do organizmu, a ich obecność w organizmach dzieci może prowadzić do uszkodzeń mózgu, które z biegiem lat mogą manifestować się jako zaburzenia poznawcze.
Ciekawe jest to, że zanieczyszczenie powietrza w późniejszych latach życia (w okresie średniej dorosłości) wykazuje mniejsze powiązanie z demencją, a w niektórych przypadkach może nawet mieć efekt ochronny. Jednak, jak zauważają badacze, może to wynikać z innych czynników, takich jak wcześniejsze umieranie osób narażonych na wysokie stężenie zanieczyszczeń, z powodu chorób serca lub układu oddechowego, które wykluczają możliwość rozwoju demencji w późniejszych latach.
Długofalowy wpływ zanieczyszczenia powietrza
Rola zanieczyszczenia powietrza w rozwoju demencji staje się jeszcze bardziej złożona, gdy weźmiemy pod uwagę całe życie człowieka. W badaniach Jutili uwzględniono ekspozycję na zanieczyszczenie powietrza w różnych okresach życia, począwszy od dzieciństwa, przez dorosłość, aż do wieku starszego. Celem było ocenienie, jak kumulacyjne narażenie na zanieczyszczenia wpływa na ryzyko demencji. Wyniki pokazują, że im dłuższy okres ekspozycji na zanieczyszczenie powietrza, tym większe ryzyko rozwoju demencji, a także choroby Alzheimera.
Dodatkowo osoby, które były wystawione na zanieczyszczenie powietrza w dzieciństwie, wykazywały wyższe ryzyko demencji w późniejszym życiu, niezależnie od późniejszej ekspozycji – nawet jeśli w późniejszym życiu przenieśli się w regiony o czystszym powietrzu lub jakość powietrza w ich rodzinnych regionach się poprawiła, negatywne efekty i zagrożenia płynące z kontaktu ze smogiem w dzieciństwie pozostały. Można zatem postawić hipotezę, że wczesne lata życia są szczególnie ważnym okresem dla zdrowia mózgu i jakiekolwiek negatywne czynniki środowiskowe mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne w późniejszym wieku.
Badania prowadzone w krajach takich jak Francja, Stany Zjednoczone czy Chiny pokazują, że poprawa jakości powietrza, czyli obniżenie poziomu zanieczyszczeń, może przyczynić się do zmniejszenia liczby przypadków demencji w populacjach tamtejszych mieszkańców. Zmniejszenie stężenia cząsteczek PM2.5 oraz innych szkodliwych zanieczyszczeń w powietrzu może nie tylko wpłynąć na poprawę jakości życia, ale również zmniejszyć ryzyko rozwoju poważnych chorób neurodegeneracyjnych.
Choć potrzeba dalszych badań, by jednoznacznie potwierdzić te zależności, wnioski te stanowią silny argument na rzecz wprowadzenia działań mających na celu poprawę jakości powietrza, zwłaszcza w obszarach, gdzie dzieci mieszkają lub spędzają czas, oraz w miejscach o szczególnie wysokim zanieczyszczeniu.
