Kiedy dziecko przechodzi burzliwe zmiany fizyczne, emocjonalne i społeczne, łatwo przeoczyć subtelne sygnały świadczące o jego wewnętrznych zmaganiach. Chociaż młodzi pozornie wydają się beztroscy i pewni siebie, wewnątrz mogą doświadczać kruchości i zagubienia. Jakie są źródła lęków i symptomy? Zaburzenia lękowe dotyczą również nastolatków.
Dorastające dzieci cierpią na różne formy lęku często bagatelizowane przez otoczenie. Okres dojrzewania jest czasem, gdy takie problemy często się ujawniają lub nasilają. Lęki u nastolatków trudno rozpoznać, ale i łatwo przeoczyć, bo młodzi ludzie je ukrywają. Często sami przed sobą nie chcą się przyznać, że tego doświadczają. Wstydzą się swoich uczuć, uznając je za przejaw słabości. Robią więc wszystko, by inni tej słabości nie zauważyli. Nie są chętni do rozmawiania o swoich uczuciach, a pytani, często zaprzeczają, że cierpią i jedynie trzaskają drzwiami.
Czego boją się młodzi ludzie i jak odczytać lęk
Lęk przed oceną i odrzuceniem. Jednym z najpowszechniejszych źródeł lęku u nastolatków są oczekiwania społeczne i presja rówieśników. Młodzi ludzie bardzo często boją się ich braku akceptacji lub odrzucenia. Obawa przed tym, że nie są popularni, że są wyśmiewani – może prowadzić do izolacji, depresji, zaburzeń lękowych. Symptomy to np.: wycofanie, agresja lub nadmierna chęć przypodobania się innym, a także obsesyjna troska o swój wygląd.
Lęk przed utratą wizerunku. Presja związana z wizerunkiem w mediach społecznościowych oraz obawy przed negatywnymi komentarzami, porównywaniem się do innych czy FOMO (fear of missing out – strach przed tym, co nas omija) dotykają wielu nastolatków. Młodzi ludzie mogą czuć się przytłoczeni wyidealizowanym obrazem życia innych, co prowadzi do niskiej samooceny, problemów z samoakceptacją i lęków społecznych.
Lęk przed porażką. Na przykład przed oblaniem egzaminów, słabymi ocenami oraz ich wpływem na przyszłość zawodową – to kolejny poważny problem. Nastolatki często odczuwają presję związaną z wyborem ścieżki kariery i obawiają się, że ich decyzje mogą mieć długotrwałe, nieodwracalne skutki. Tego typu lęki mogą manifestować się poprzez problemy ze snem, chroniczne zmęczenie czy somatyczne objawy, np. bóle głowy, brzucha, omdlenia.
Newsweek Psychologia
Foto: Newsweek
Lęk przed byciem nieatrakcyjnym. Zmiany fizyczne, które następują w okresie dojrzewania, mogą być źródłem cierpienia i wręcz nienawiści do siebie. Problemy z wyglądem, np. trądzik, waga, wzrost czy inne cechy fizyczne, mogą prowadzić do niskiej samooceny i zachowań autodestrukcyjnych. My, rodzice, możemy zauważyć, że nasze dziecko zaczyna unikać sytuacji społecznych, staje się nadmiernie krytyczne wobec siebie, drażliwe lub wykazuje symptomy zaburzeń odżywiania.
Lęk przed związkami. Nawiązywanie i utrzymywanie zdrowych relacji, romantycznych i przyjacielskich, to również obszar, w którym nastolatki mogą mierzyć się z napięciami. Strach przed odrzuceniem, zakończeniem związku czy trudnościami w komunikacji może prowadzić do zamartwiania się i snucia katastroficznych wizji. Objawiać się to może nadmiernym zamartwianiem się o przyszłość relacji, problemami z zaufaniem, niskim poczuciem wartości, obsesyjną zazdrością czy też zachowaniami kontrolującymi.
Lęk przed rozczarowaniem bliskich. Presja ze strony rodziców dotycząca nauki, zachowania i przyszłości jest częstym źródłem stresu dla nastolatków. Obawy związane z problemami rodzinnymi, jak rozwód rodziców, konflikty rodzinne czy problemy finansowe, wpływają na utratę poczucie bezpieczeństwa i wywołują obawę przed przyszłością. Młodzi ludzie mogą czuć się odpowiedzialni za problemy rodzinne lub obawiać się o stabilność swojego domu. Może to się objawiać otwartym buntem albo przeciwnie: uległością, ustępliwością, byciem „wzorowym i grzecznym”, próbami wspierania rodziców kosztem swojego zdrowia i samorealizacji.
Lęk przed tożsamością seksualną. Okres dojrzewania to czas poszukiwania własnego miejsca w świecie. Obawy związane z orientacją seksualną, tożsamością płciową oraz ich akceptacją przez otoczenie mogą być niezwykle trudne do przeżycia. Może to objawiać się izolowaniem społecznym, zamknięciem w sobie lub w drugą stronę – ryzykownymi zachowaniami seksualnymi, przekraczaniem granic i nadużyciami.
Lęk przed zagrożeniami płynącymi ze świata. Strach przed przemocą, zastraszaniem (bullying) czy cyberprzemocą jest realnym zagrożeniem dla wielu nastolatków. Dodatkowo sytuacja związana z wojnami na świecie, atakami terrorystycznymi, katastrofami naturalnymi – rujnuje poczucie bezpieczeństwa i są źródłem lęków egzystencjalnych. Lęk może chować się za przygnębieniem, apatią, brakiem sił i motywacji do wyznaczania sobie życiowych celów.
Lęk przed chorobą psychiczną. Młodzi ludzie boją się ujawniania swoich emocji. Chcą być przez innych odbierani jako silni, niezniszczalni, popularni i odważni. Kiedy doświadczają lęku, wstydu, złości – emocji, które nie są mile widziane przez społeczeństwo – próbują je tłumić lub maskować. Boją się, że „coś z nimi jest nie tak” i że mogą być chorzy psychicznie. Może to się objawiać zaburzeniami somatycznymi lub atakami paniki, którym mylnie przypisywane są stricte biologiczne przyczyny.
Jak wspierać radzenie sobie z lękiem?
Młodzież wymaga pomocy w radzeniu sobie z lękami, wymaga empatii, cierpliwości i uważności rodziców. Oprócz pogłębionej obserwacji dziecka zauważenia jego emocji oraz zwrócenia się po profesjonalną pomoc – rodzice każdego dnia mogą wspierać dziecko, zasiewając w nim nadzieję i odwagę.
Wsparcie inspirowane terapią ericksonowską
1. Wzmacnianie zasobów
Codziennie wieczorem możemy spędzić kilka minut z dzieckiem na rozmowie o tym, co dobrego wydarzyło się w ciągu dnia. Możemy wspólnie szukać sytuacji, w których dziecko pokonało swoje lęki, nawet jeśli były to małe kroki. Takie regularne rozmowy wzmacniają poczucie własnej wartości i budują w dziecku zasoby potrzebne do radzenia sobie z trudnościami.
2. Opowiadanie historii
Możemy przy okazji opowiadać dziecku historie ze swojego życia, szczególnie z okresu dojrzewania, kiedy musieliśmy zmierzyć się z trudnościami. Historie te mogą przedstawiać sytuacje, w których mimo obaw podejmowaliśmy działania, uczyliśmy się nowych rzeczy i odkrywaliśmy swoją wewnętrzną siłę. Ważne, by mówić, jak było nam wtedy ciężko i jak bardzo się „biliśmy” z własnymi myślami i uczuciami. Takie osobiste wspomnienia mogą pomóc dziecku zidentyfikować się z nami i znaleźć inspirację do pokonywania własnych lęków.
3. Subtelne sugestie
Możemy korzystać z delikatnych sugestii, aby zasiewać pozytywne idee w umyśle dziecka. W codziennych rozmowach możemy próbować dzielić się myślami, które budują pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa. Na przykład podczas zwykłych rozmów możemy wspominać: „Czasami najlepsze rzeczy przychodzą, gdy najmniej się ich spodziewamy” albo: „Każdy ma w sobie siłę, by pokonać trudności”. Takie działanie może stopniowo wpływać na coraz lepsze postrzeganie siebie przez dziecko oraz optymistyczne spoglądanie w przyszłość.
4. Modelowanie adaptacyjnych strategii radzenia sobie
Możemy w naturalnych sytuacjach życiowych demonstrować, jak radzimy sobie z własnymi obawami i trudnościami. Na przykład możemy głośno mówić o swoich uczuciach i pokazywać, jakie kroki podejmujemy, aby sobie z nimi poradzić. Takie modelowanie uczy dziecko, że lęk jest naturalną częścią życia i że wszyscy musimy znajdować na niego sposób.
Podsumujmy – zaburzenia lękowe u nastolatków są złożonym i wielowymiarowym problemem, który wymaga uwagi i wsparcia ze strony rodziców. Bycie świadomym swoich lęków i umiejętność ich rozpoznawania to klucz do poradzenia sobie z nimi. Dzięki naszej akceptacji, otwartości i gotowości na rozmowy o uczuciach nastolatki mogą zrozumieć, że to ludzka rzecz się bać. A potem… już będzie z górki.
Justyna Rokicka — psycholog, psychoterapeutka rodzinna, pracująca w nurcie ericksonowskim, autorka książek, kursów online oraz popularnego wśród rodziców profilu na Instagramie: godzinadlasiebie
