Padalec to beznoga, podobna do węża jaszczurka, prowadząca skryty tryb życia, której obszar występowania sięga od krańców zachodniej Europy po Bliski Wschód.
Mamy pięć gatunków padalców
W XX w. między badaczami zajmującymi się tą grupą gadów trwał swoisty spór: część opowiadała się za koniecznością wyróżniania (przynajmniej) podgatunków w obrębie rodzaju padalec (Anguis); pozostali natomiast twierdzili, że obserwowane różnice między populacjami są jedynie przejawem zmienności geograficznej.
Jednoznaczna odpowiedź przyszła w 2010 r., wraz z pracą opublikowaną przez zespół Václava Gvoždíka, który wykorzystując techniki molekularne wykazał istnienie czterech gatunków w obrębie rodzaju Anguis, a trzy lata później wyodrębnił piąty.
„Od tego momentu rozpoczęły się intensywne badania prowadzone w całej Europie nad zasięgiem występowania poszczególnych gatunków oraz ich wzajemnych biologicznych interakcji. Doprowadziły one do odkrycia stref hybrydowych między poszczególnymi taksonami, m in. na Węgrzech, w Czechach i na Słowacji, oraz opublikowania w 2021 r. pracy opisującej nie tylko zasięgi występowania poszczególnych gatunków, ale również zasięg tzw. szarej strefy – obszaru, na którym podejrzewa się występowanie więcej niż jednego gatunku padalców” – opisał dr Grzegorz Skórzewski, biolog z Muzeum Przyrodniczego Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr).
Taką padalcową „szarą strefą” są w Polsce Górny Śląsk i okolice Warszawy.
Ile gatunków padalca jest w Polsce?
Przez lata postulowano, że w Polsce występuje jeden gatunek padalców – padalec zwyczajny (Anguis fragilis). Zmieniło się to jednak wraz z publikacją pracy zespołu Gvoždíka (2010), raportującą obecność na terenie Polski haplotypów (haplotyp to grupa genów, którą organizm odziedziczył po jednym z rodziców) typowych nie tylko dla padalca zwyczajnego, ale również dla kolchidzkiego (Anguis colchica).
„Od tego momentu rozpoczął się swoisty wyścig między środkowoeuropejskimi zespołami badawczymi – kto pierwszy określi granice występowania obu gatunków i kto odkryje hybrydy” – dodał naukowiec w informacji opublikowanej na stronie UWr.
W 2017 r. ukazały się dwie prace dotyczące zasięgu występowania obu gatunków: pierwsza była jego autorstwa i oparta o badania morfologiczne. Natomiast druga publikacja to praca zespołu pod kierownictwem dr Daniela Jablonskiego (Uniwersytet Komeńskiego w Bratysławie), oparta o dane molekularne. Wyniki obu prac wskazywały Górny Śląsk jako miejsce potencjalnego kontaktu między gatunkami oraz ich krzyżowania się, jednakże wskazanie konkretnego obszaru pozostawało niewyjaśnione.
Na Śląsku i w okolicach Warszawy padalce się krzyżują. Powstają hybrydy
Rozwiązanie tej zagadki opublikowane zostało w styczniu 2025 r., gdy w czasopiśmie „PeerJ.” ukazała się praca, której współautorem jest dr Skórzewski.
„Analiza 92 osobników pochodzących z 35 krajowych populacji padalców, z wykorzystaniem zarówno metod tradycyjnych jak i biologii molekularnej, pozwoliła nie tylko uzupełnić wcześniejsze informacje odnośnie zasięgu występowania obu gatunków na terenie Polski, ale również odkryć miejsca wspólnego występowania, w których dochodzi do międzygatunkowego krzyżowania” – podkreślił Skórzewski.
W wyniku tego krzyżowania powstają osobniki hybrydowe posiadające genotyp obu gatunków i dzielące cechy morfologiczne ich obu. Stwierdzono je na obszarze Górnego Śląska i w okolicach Warszawy – obszarze wskazywanym wcześniej jako fragment polskiej „padalcowej szarej strefy”.
„Interesującym odkryciem jest fakt, że osobniki mieszańcowe nie należą do pierwszego pokolenia krzyżówki międzygatunkowej, tylko są przykładem hybryd wyższego rzędu – możliwe że krzyżówek wstecznych. Oznacza to, że mieszańce obu gatunków padalców zachowują zdolność do rozmnażania się z wydawaniem na świat płodnego potomstwa” – zwrócił uwagę naukowiec.
Dodatkowo badania morfologiczne pokazały, że hybrydy wykazują swoistą mozaikę cech gatunków rodzicielskich. „Uzyskane badania nie wyczerpują problematyki 'padalcowej szarej strefy’, bo wciąż pozostaje wiele pytań, począwszy od struktury populacji mieszańcowej po konkurencję między gatunkami a hybrydami o niezbędne do życia zasoby środowiska” – wyjaśnił biolog.
Dodał, że obecnie trwają badania nad zróżnicowaniem między pasożytami wewnętrznymi infekującymi oba gatunki i ich hybrydy oraz przygotowywane są badania nad zróżnicowaniem ekologicznym wszystkich gatunków padalców z wykorzystaniem metod modelowania komputerowego.
